Deepseek’in ötesi: Çin’in 10 yıllık yüksek teknoloji planı nasıl işledi?
Çin son 10 yılda yüksek teknoloji eserlerindeki uzmanlığını yavaşça geliştiriyordu. Bu, “Çin Malı 2025” isimli argümanlı bir projenin kesimiydi.
Uzmanlara nazaran DeepSeek‘in başarısı, bu büyük projenin bir meyvesi.
“Çin Malı 2025”, Çin hükümeti tarafından 2015‘te gösterişli bir formda duyuruldu.
Amaç, her gün kullanılan milyonlarca objenin altında yazan bu ifadeyi düşük kaliteli eser imajından kurtarıp, yüksek teknolojili, yüksek kaliteli eserlerin üstüne de yazabilmekti.
Çin 2025’e kadar domine etmek istediği 10 teknoloji sanayisi seçip, bunlara odaklandı. Yapay zeka, kuantum bilgisayarlar, elektrikli araçlar, yenilenebilir güç ve pil teknolojisi bunlardan bazılarıydı. Çin bu alanların birçoklarında büyük bir oyuncu olmayı başardığı üzere, kimilerinde en optimist beklentileri bile aştı.
Londra’daki Kings College‘dan ekonomik kalkınma uzmanı Dr. Yundan Gong “Çin Malı 2025 bence çok başarılı oldu” diyor ve ekliyor:
“Pek çok sanayide Çin çağa ayak uydurdu hatta kimilerinde liderlik etmeye başladı.”
Çin araba dalının evvelki başkanlarını (Almanya, Japonya, ABD) geçti ve elektrikli araç üreticisi BYD üzere şirketler sayesinde başka ülkelerden daha fazla araba satar hale geldi.
Elektrikli araçlardaki bu başarısı, Çin’in dünyanın en büyük pil üreticisine dönüşmesiyle de bağlantılı.
Uluslararası Güç Ajansı‘na nazaran yenilenebilir güç alanında Çin artık, global güneş paneli tedarik zincirinin yaklaşık yüzde 80-95‘inden sorumlu.
Araştırmacılar Çin’in yenilenebilir güçte bir deve dönüştüğünü ve 2028 prestijiyle dünyadaki tüm yenilenebilir gücün yüzde 60’ının Çin’de üretileceğini söylüyor.
Getty Images BYD üzere şirketler Çin’i global araba ihracatında önder pozisyonuna taşıdı Çin drone kesiminde de başkan oldu. Araştırma şirketi BCC Research‘e nazaran Şenzen merkezli DJI‘ın Pazar hissesi yüzde 70 ve bu alandaki birinci 10 şirketten üçü Çinli.
Bu noktaya ulaşabilmek için Çin Komünist Partisi 10 yıl evvel 250 adet küçük hedef belirlemişti. South China Morning Post gazetesinin tahliline nazaran bu maksatların yüzde 86‘sı tutturuldu.
Eski ABD Başkanı Joe Biden‘ın eski danışmanı ve fikir kuruluşu German Marshall Fund‘ın idari yöneticisi Lindsay Gorman “Çin’in başarılı olduğu şey, devlet kapitalizmi modelini kullanarak hükümetin araştırılacak ve fonlanacak alanları tespit etmesi” diyor.
Gorman, Çin’in yabancı yetenekleri ülkeye getirebilme ve yabancı şirketleri Çinli şirketlerle iştirak kurmaya ikna etme kapasitesine de dikkat çekiyor.
Bu muvaffakiyet için büyük harcamalar da yapıldı. ABD Kongresi’nin araştırmasına nazaran Çin hükümeti araştırma, geliştirme ve yabancı şirketlerin alımına 1,5 trilyon dolarlık kaynak aktarmayı planladı. Rapora nazaran 2020’ye kadar 627 milyar dolar harcandı.
Çin Malı 2025 o kadar başarılı oldu ki, birkaç yıl sonra Çin hükümeti rakip ülkeleri kışkırtmamak için bu kavramı kullanmayı bıraktı.
Fakat bunun için çok geçti. Son yıllarda Batı’daki pek çok ülke Çin’e, her geçen yıl daha da sıkılaşan teknoloji ihracat yaptırımları uygulamaya başladı.
Amaçları Çin’in gelişmesini yavaşlatmaktı. Bu, mikroçip inovasyonu üzere kimi alanlarda işe yaramışa benziyor.
CFOTO/Future Publishing via Getty Images DJI şirketinin droneları Fakat uzmanlar başka kimi alanlarda kısıtlamaların Çin’i engellediğini düşünüyor. Sonuçta Çin Malı 2025’in maksatlarından biri de kendine yetebilirlik oranını artırmaktı.
Galler’deki Cardiff University Business School‘dan Uygulamalı İktisat Profesörü Peng Zhou “Çin’de eski bir deyiş vardır: Ömür bir yolunu bulur” diyor ve ekliyor:
“Kısıtlamalar ve yaptırımlar yalnızca kökünü değiştirdi, istikametini değiştirmedi.”
Prof. Zhou gibi uzmanlar, DeepSeek‘i bunun hoş bir örneği olarak görüyor. Şirket, ABD’nin yaptırımları nedeniyle en güçlü çiplere erişemiyordu.
Daha güçsüz çiplerle çalışmak zorunda kalmaları, onları yeni teknikler geliştirmeye itti ve böylelikle çok daha ucuza çalışabilen bir yapay zeka modeli geliştirdiler.
Bazı rakipleri DeepSeek’in açıklamalarına kuşkuyla yaklaşsalar da DeepSeek ABD Başkanı Donald Trump‘ı da şoka uğrattı. Trump bunun ABD’li yapay zeka devleri için “uyarı işareti” olduğunu söyledi.
Fakat yeniden de ABD yapay zeka alanında dünya lideri olarak görülüyor.
Kuantum bilgisayar alanında da ABD pek çok açıdan önde. Lakin Çinli bilim insanları artık bu alanda öteki ülkelerdeki meslektaşlarından daha fazla makale yayımlıyor.
ABD ayrıyeten kamu ve özel kaynaklardan yüz milyarlarca doları mikroçip üretimi, bilimsel araştırmalar ve yapay zeka altyapısına yatırarak Çin’le rekabetinde pozisyonunu güçlendirmeye çalışıyor.
Çin’in yolundaki bir başka potansiyel mani de ulusal güvenlik tasaları. TikTok’un ABD’den çıkmamış birinci tanınan toplumsal medya platformu haline gelmesi, casusluk kuşkusu nedeniyle ABD’de yasaklanmaya yaklaşmasına yol açtı.
Temu ve Shein üzere Çinli e-ticaret platformları ve DeepSeek üzere yapay zeka uygulamaları da tıpkı bahtı paylaşabilir.
Öte yandan Batı’nın dışında varlığını sürdürmenin mümkün olduğunu Çinli Telekom devi Huawei‘ye bakarak görebilirsiniz.
Hızla büyüyen şirket 5G ve akıllı telefon alanında liderliğe yükselirken, 2019’dan itibaren ulusal güvenlik telaşlarıyla yaptırımlar ve yasaklarla karşı karşıya kaldı.
Fakat Huawei dünyanın öbür bölgelerinde büyüdü, kendi mikroçiplerini üretmeye başladı ve 100 milyon dolar ciroya ulaşarak Batı’nın yaptırım zincirini boşa çıkardı.
