Dolunaylar bizim için neden bu kadar önemli?
Getty Images 26 Şubat 2024’te İtalya’nın Molfetta kentindeki Molfetta Katedrali’nin kulelerinin gerisinden yükselen dolunay Çarşamba günü gözlemlenecek dolunay, Kuzey Yarımküre’de bu kışın son dolunayı olacak. Ekvatorun güneyindeyse yaz mevsiminin son dolunayı olarak kayda geçecek.
12 Şubat günü tam bir yuvarlak haline gelecek olan Ay’ın bu hali 14 Şubat Sevgililer Günü’ne de yansıyacaktır ve bu da kutlayanlar için ekstra bir romantik gökyüzü yaratabilir.
Dolunaya her ay farklı bir isim veriliyor.
Ocak ayındaki dolunay ‘Kurt Dolunayı’ olarak isimlendirilirken, Şubat ayında ‘Kar Dolunayı’ olarak tanımlanıyor.
Dolunay, Ay’ın bize bakan tüm yüzünün aydınlanmasıyla oluşuyor. Bunun olabilmesi için Güneş, Dünya ve Ay halinde hizalanma gerekiyor.
Dolunaylar, dünya genelindeki lokal kültürler ve gelenekler üzerinde de değerli rol oynamıştır.
Efsaneler, mitolojik ilişkiler ve yüklenen manalardan kimilerini derledik.
Getty Images Ishango Kemiği’nin sergilendiği Brüksel’deki müze önünde dev bir kopyası yer alıyor Ay’ın döngüleri, sistemli büyüme ve küçülme evreleri üzerinden, ilkel vakitlerden beri vakti takip için kullanılmıştır.
Bugün Demokratik Kongo Cumhuriyeti olan topraklarda 1957’de bulunan Ishango Kemiği’ni ele alalım. Muhtemelen bir babun maymununa ilişkin kaval kemiğinden alınan ve 20 bin yıldan daha eski olduğu hesaplanan kemiğin erken bir takvim biçimi olduğuna inanılıyor.
Belçikalı bir jeolog tarafından bulunan ve bugün Brüksel’de sergilenen kemikte bariz dairesel formlar gözleniyor.
Harvard Üniversitesi’nde arkeolog Alexander Marshack, bu dairelerin ayın farklı evrelerini temsil ettiğini ve kemiğin altı ay vadeli bir Ay takvimi olarak kullanılmış olabileceğini savunuyor.
Hasat Ay, Sonbahar Ekinoksuna (Eylül sonu yahut Ekim başı) en yakın olan dolunaya verilen isimdir.
Yılın bu vaktinde Ay, güneş battıktan çabucak sonra doğar, bu da eserlerini toplamaya çalışan çiftçilerin Ay ışığı yardımıyla geç saatlere kadar çalışmaya devam edebildiği manasına gelir.
Günümüzdeyse birden fazla çiftçi traktörlere koyulan projektörlerle hasadı tamamlıyor.
DOLUNAY CETLERİMİZ İÇİN NEDEN DEĞERLİYDİ?
Çin’de, Sonbahar Ortası Şenliği, Zhongqui Jie (Ay Şenliği olarak da bilinir) Hasat Ayı gününde gerçekleşir ve resmi tatil olarak kutlanır.
Festivalin tarihi 3 bin yıl öncesine dayanıyor ve bol eser beklentisiyle düzenleniyor.
Benzer biçimde, Kore’deki Chuseok şenliği Hasat Ayı’na denk gelecek halde düzenleniyor ve üç gün devam ediyor. Çiftçi aileler hasadı kutlamak ve toprakla uğraşan atalarına hürmet göstermek için bir ortaya geliyor.
Hindu kültüründe, Purnima ismi verilen dolunay günleri oruç ve dualarla birlikte idrak ediliyor.
Kartik Purnima, Hindu takviminin en kutsal ayı olan Kasım ayında düzenleniyor. Kartik Purnima, İlah Şiva’nın Tripurasura isimli şeytana karşı zaferiyle, İlah Vişnu’nun birinci enkarnasyonu olan Matsya’yı da simgeler.
Bu dolunaydaki dini ritüeller ortasında kutsal ırmaklarda yıkanma ve topraktan yapılan kandiller yakma yer alır.
Dolunay vakti başlayan Kumbh Mela, her on iki yılda bir gerçekleşir.
Getty Images Kuzye Kore’de Chuseok sırasında Koreliler hasat için şükranlarını sunar ve atalarına hürmet gösterirler Budistler, Buda’nın 2 bin 500 yıl evvel bir dolunay vakti dünyaya geldiğine ve aydınlanmaya ulaştıktan sonra tekrar bir dolunayda öldüğüne inanıyor. Anma emelli ritüel Nisan yahut Mayıs ayındaki dolunayda Buda Purnima (Buda Dolunayı) ismiyle idrak ediliyor.
Sri Lanka‘da, her ayın dolunayda alkol ve et satışı yasaklanıyor ve Poya ismiyle resmi tatil olarak idrak ediliyor.
Budist Bali‘de de dolunay Purnama ismiyle idrak ediliyor. Rablerin ve tanrıçaların kutsama emeliyle Dünya’ya indiklerine inanılıyor. Ritüel olarak ilahiler söyleniyor, adaklar sunuluyor ve meyve ağaçları dikiliyor.
Bazı Müslümanlar, dolunay vaktinde üç günlük bir oruç tutabiliyor. Dolunay İslam coğrafyasında Beyaz Günler yahut Arapça Al-Ayyam al-Bid olarak anılabiliyor.Hz. Muhammed’in, karanlık geceleri aydınlattığı için Allah’a şükretmek maksadıyla bu günlerde oruç tuttuğuna inanılıyor.
Hristiyanlıktaysa, İsa Peygamber’in göğe yükselişi olarak kabul edilen Paskalya, ilkbahar ekinoksunu takip eden birinci dolunaydan sonraki birinci pazar günü kutlanıyor.
Meksika ve başka birtakım Latin Amerika ülkelerinde, kıtanın yerli halklarına uzanan bir gelenek olan “Ay Dansı” yapılıyor.
Getty Images Bali’deki Purnama’da beşerler yaradanlara ve tanrıçalara adaklar sunarlar DOLUNAY EFSANELERİ
Avrupa’da, eski vakitlerden beri dolunayın kimi insanlarda deliliğe neden olduğu düşünülmüştür. Bu manaya gelen “lunacy” sözü, Ay’ın Latince karşılığı olan Luna’dan türemiştir.
Dolunayın denetim edilemeyen davranışları tetiklediği kanısı, kurt adam efsanesinin ortaya çıkmasına neden olmuştur.
Yunan tarihçi Herodot, MÖ 4. yüzyılda İskitya’da (şimdiki Rusya’da) Neuri isimli bir kabileden bahsetti ve halkının her yıl birkaç gün kurda dönüştükleri efsanesini ortaya attı.
Avrupa’da, 15. ve 17. yüzyıllar ortasında kurt adam oldukları gerekçesiyle yargılanan beşerler oldu.
Bu davaların en ünlülerinden birinde 1589’da Almanya’da Peter Stubbe isimli bir toprak sahibi yargılandı. Avcılar, onun bir kurttan beşere dönüştüğünü gördüklerini sav ettiler. Stubbe azap altındayken, kendisini kurt adama dönüştüren sihirli bir kemere sahip olduğunu söyledi. Bu sayede insanları avlayıp yiyebildiğini anlattı.
2000 yılında İngiltere’nin Bradford kentinde yapılan bir araştırmaya nazaran, dolunay sırasında hayvanların agresifleşme mümkünlüğünün yükseldiği görüldü.
Araştırma, 1997 ile 1999 yılları ortasında, hayvan ısırığı yaralanmalarıyla hastaneye gelen hasta sayısının dolunay civarındaki günlerde kıymetli ölçüde arttığını tespit etti.
Ancak bu ısırıklar ortasında ne yazık ki kurt adam ısırığı yoktu.
Getty Images 1935’te yayınlanan ‘Londra’nın Werewolf’u sinemasından bir kare DOLUNAY VE UYKU
Bazıları dolunayda uyku ritminin bozulduğuna inanıyor.
Çalışmalar, dolunay sırasında yahut civarında insanların uykuya dalmasının daha uzun sürdüğünü, derin uykuda daha az vakit geçirildiğini, daha az uyunduğunu ve uykuya yardımcı olan bir hormon olan melatonin düzeylerinin daha düşük olduğunu gösteriyor.
Deneylere katılan şahıslar, dolunay ışığının giremediği kapalı odalarda bile daha az tatmin edici bir uyku uyuduklarını söylüyor.
Bahçe ile uğraşan birçok kişi, Ay’ın toprağı güzelleştirdiğine inancıyla dolunay vaktinde tohum ve filiz ekiyor. Baliler de Purnama’da bu türlü yapıyor.
Dolunay vakti, Ay’ın çekim kuvveti Dünya’nın bir tarafına ağırlaşırken, Güneş’in çekim kuvveti de başka tarafına benzeri tesir yapar. Dolunayda gelgitler daha tesirli olur.
