Evde kullandığımız temizlik ürünleri ne kadar güvenli?

Getty Images Paklık spreyleri teneffüs üzerinde ziyanlı tesirlere yol açabilir

İnsanlar yaklaşık beş bin yıldır kimyasal hususlarla paklık yapıyor. Antik Roma periyodundaki temizlikçiler, kumaşları temizlemek için idrarın kullanılabileceğini keşfetmişti. Neyse ki o vakitten beri çok yol kat ettik.

Daha yakın vakte baktığımızda, Covid-19 pandemisi günlük hijyen alışkanlıklarımızı değiştirdi ve birçok insan konutlarındaki patojenlere (hastalığa neden olan her türlü organizma ve madde) karşı daha şuurlu hale geldi.

Finlandiya’da yapılan bir çalışmaya nazaran, pandemi sırasında paklık eserlerinin kullanımında değerli bir artış yaşandı. Bilim insanları, bu periyotta insanların yüzde 70 daha sık paklık yaptığını ve kullandıkları paklık eserlerinin ölçüsünün yüzde 75 oranında arttığını belirledi.

Ev paklık eserleri, bilhassa antibakteriyel spreyler, tuvaletler, mutfak yüzeyleri ve konutumuzun öteki alanlarını ziyanlı bakterilerden arındırmayı vadediyor.

Peki paklık yapmanın riskleri neler ve kullandığımız eserlerden endişelenmeli miyiz?

Fransa Ulusal Sıhhat ve Tıbbi Araştırma Enstitüsü’nde (INSERM) araştırmacı olan Emilie Pacheco Da Silva’ya nazaran, konut paklık eserlerini kullanmak astım için “değiştirilebilir risk faktörleri” ortasında. Bu, davranışlarımızı değiştirerek hastalığın gelişme riskini azaltabileceğimiz manasına geliyor.

2024 yılında yapılan bir araştırmada, bilim insanları 77 çalışmayı inceledi ve mesken paklık eserlerinin teneffüs üzerinde ziyanlı tesirleri olabileceği sonucuna vardı. Bilhassa sprey formundaki paklık eserlerinin sıvılar ve ıslak mendillere nazaran daha fazla ziyan verdiği öne sürüldü.

Araştırmalara nazaran, tertipli olarak paklık spreyi kullanmak astım gelişme riskini artırıyor, mevcut astımı tetikliyor ve astım semptomlarının denetimini zorlaştırabiliyor.

Ayrıca çocuklarda hırıltılı teneffüs riskini artırabiliyor. Bilhassa haftada dört-yedi kere sprey kullanmanın, genç yetişkinlerde astım riskini artırdığı belirlendi.

Bilim insanları, paklık eserlerinin kullanımı sırasında ortaya çıkan uçucu organik bileşiklerin (VOC’ler) burun, boğaz ve kulak tahrişine neden olabileceğini söylüyor.

York Üniversitesi’nden Nicola Carslaw’a nazaran, birtakım kimyasallar başkalarına nazaran daha büyük bir risk oluşturuyor.

Bunlar ortasında klor, amonyak, hidroklorik asit, kloramin ve sodyum hidroksit bulunuyor. Bu kimyasallar aşındırıcı ve reaktif tahriş ediciler olup, solunduğunda hücresel düzeyde dokuya ziyan verebiliyor.

Doğal ve ‘yeşil’ paklık eserleri daha mı inançlı?

Son yıllarda, sentetik kimyasallar içermeyen ve etrafa daha hassas olduğu sav edilen “doğal” paklık eserlerine olan talep arttı.

2024 yılında yapılan bir inceleme, sırf biyolojik olarak parçalanabilen bileşenler içeren “yeşil” eserlerin klâsik paklık eserlerinden daha az ziyanlı göründüğünü ortaya koydu.

Ancak araştırmacılar, bu eserlerin teneffüs sıhhati üzerindeki tesirlerini daha fazla incelemek gerektiğini söylüyor.

Pacheco Da Silva, “yeşil” ve konut üretimi paklık eserlerinin teneffüs sıhhati üzerindeki tesirlerini inceleyen geniş ölçekli bir nüfus çalışmasının eksikliğini fark etti.

Bunun üzerine 40 binden fazla insanın datalarını tahlil ederek, onların teneffüs sıhhati ve paklık alışkanlıkları hakkında bilgi topladı.

Araştırmasının başında, dezenfektan içeren ıslak mendillerin haftalık kullanımının astıma ziyan vereceğini, fakat “yeşil” ve mesken imali sprey ve mendillerin daha az ziyanlı olacağını düşündü.

İlk bilgiler, her üç kategorinin de astımla bağlantılı olduğunu gösterdi.

Ancak, insanların tıpkı anda tahriş edici unsurlar yahut spreyleri ne sıklıkta kullandıklarını da hesaba kattığında, “yeşil” ve konut üretimi eserlerle astım ortasındaki kontağın kaybolduğunu, lakin ıslak mendillerin astım riskini artırmaya devam ettiğini buldu.

Carslaw, “yeşil” paklık spreylerinin bizim için kesinlikle daha uygun olmadığını belirtiyor. Bedenimizin doğal ve yapay bileşenleri ayırt edemediğini söylüyor.

Örneğin, limon kokulu bir paklık eserinde doğal limon yağı kullanılsa da, fabrika üretimi limon kokusuyla birebir bileşiği limonen içeriyor.

Limonen havaya salındığında kimyasal tepkilere girerek formaldehit üzere kansere neden olduğu bilinen hususlar üretebiliyor.

Bazı beşerler su, sitrik asit, tuz, kabartma tozu üzere karışımlarla yapılan konut üretimi paklık eserlerini daha sağlıklı olduğunu düşünerek kullanıyor.

Ancak bilim insanları, bu eserlerde hangi faal bileşenlerin inançlı halde kullanılması gerektiğine dair kâfi bilginin olmadığını söylüyor.

Antibakteriyel eserler ve antibiyotik direnci

Bilim insanları, antibakteriyel paklık eserlerinin çok kullanımının antibiyotik direncine katkıda bulunabileceğinden tasa duyuyor.

Antibiyotik direnci, bakterilerin antibiyotiklere karşı savunma geliştirerek kimi enfeksiyonlar karşısında ilaçların tesirini azaltmasıdır.

ABD’deki Columbia Üniversitesi Mailman Halk Sıhhati Okulu’nda epidemiyoloji profesörü olan Elaine Larson, birtakım çalışmaların belli antibakteriyel eserlerin kullanımının makul antibiyotiklerle çapraz tepkiye neden olabileceğini gösterdiğini, bunun bu antibiyotiklere karşı direnç kazanabileceğiniz manasına geldiğini ve antibiyotiklerin aktifliğini engellediğini söylüyor.

Bu durumun hijyen hipoteziyle açıklanabileceğini belirten Larson, çocukların erken yaşta ne kadar çok bakteri, virüs ve öteki mikroplara maruz kalırsa bağışıklık sistemlerinin o kadar düzgün gelişeceğini savunuyor. Fakat son yıllarda bilim insanları ortasında bu teorinin doğruluğu konusunda birtakım uyuşmazlıklar yaşanıyor.

Getty Images

Kariyerini antibakteriyel direnci araştırmaya adamış Larson, 2007 yılında insanların antimikrobiyal sabunlara ve mesken paklık eserlerine maruz kalmasıyla ilgili artan telaşları gidermek için bir çalışma yürüttü.

Larson, antibakteriyel olarak etiketlenmiş eserleri kullanmanın rastgele bir sıhhat faydası olup olmadığını görmek istedi.

Manhattan’da yaşayan 238 aileye mutfak spreyi ve sert yüzey temizleyicisi (antibakteriyel ya da antibakteriyel içerik içermeyen) üzere eserleri rastgele verdi. Bütün eserler piyasada mevcuttu, lakin etiketleri çıkarılmıştı.

Bir yıl boyunca bu aileleri neredeyse her hafta takip eden Larson, teneffüs yolu hastalıkları üzere belirtileri kaydetti.

Çalışma sonunda, antibakteriyel ve antibakteriyel olmayan eserleri kullanan aileler ortasında rastgele bir fark olmadığını buldu.

Larson’a nazaran, paklığın en değerli kısmı eserlerin içeriği değil, yüzeyleri temizlerken uyguladığımız fizikî sürtünme gücüydü.

ABD Besin ve İlaç Dairesi (FDA) de el yıkamada en değerli şeyin mekanik hareket olduğunu ve antibakteriyel sabunların olağan sabundan daha tesirli olduğuna dair kesin bir bilimsel ispat bulunmadığını belirtiyor.

Ancak Larson, çalışmada gastrointestinal hastalıklar üzere mesken temizliğinden etkilenmesi en olası enfeksiyon tiplerinin bakteriyel kaynaklı olabileceği sonucuna vardı.

Çalışmada seçilen eserlerin anti-viral özelliklere sahip olduğunu tez etmeyen Larson bunun nedeninin, antibakteriyel eserlerin hava yoluyla bulaşabilen ve ekseriyetle teneffüs yolu enfeksiyonlarının nedeni olan virüsleri her vakit caydırmaması olduğunu söylüyor.

Ancak Larson, antibakteriyel eserlerin ziyanlı bakterileri öldürerek ya da büyümelerini engelleyerek salmonella üzere gastrointestinal ya da bakteriyel enfeksiyonlara yardımcı olabileceğini de ekliyor.

Yine de makalesinde, antibakteriyel paklık eserleri kullanmanın potansiyel yararının, antibiyotik direnci için teorik bir riske karşı tartılması gerektiğini yazıyor.

Evimizi nasıl temizlemeliyiz?

Bilim insanları, paklık eserlerinin sıhhatimiz üzerindeki tesirlerinin sistemlerini tam olarak bilmese de, genel teklif bu eserlere maruz kalmamızı en aza indirmek ve yalnızca gerektiği kadar kullanmak tarafında.

Amerikan Akciğer Derneği, paklık sırasında ortamın uygun havalandırılmasını ve tahriş edici içeriklerden kaçınılmasını tavsiye ediyor.

Carslaw, sıvı temizleyicilerin spreylerden daha az risk taşıdığını, zira spreylerin havaya daha fazla kimyasal salınımına neden olduğunu belirtiyor.

Ayrıca, eklenmiş parfüm içeren temizleyicilerden kaçınılmasını öneriyor, zira bu tıp eserler çoklukla teneffüs yollarını tahriş eden bileşikler içeriyor.

Sonuç olarak, konut paklığı mutlaka paklık yapmamaktan daha inançlı. Fakat araştırmalar, “yeşil” yahut “doğal” eserlerin de kimi riskler taşıyabileceğini gösteriyor.