İzmir Kadınlar Kongresi
2 Şubat 1923 günü, Türkiye İktisat Kongresi’nin yapılacağı Hamparsumyan’a ilişkin bir üzüm ve incir işletmesinde gerçekleşen bu toplantı, İzmir ve Türkiye için bir birincidir. Daha dört gün evvel evlenen Gazi, çoğunluğu bayan olan topluluğa karşı uzun bir konuşma yapar. Toplam elli belge yaprağı uzunluğunda olan bu konuşmanın özeti aşağıdadır. Gazi, eşi Latife Hanım’ı, İzmirli bayanlara tanıştırır, bayan meseleleri hakkında konuşur ve devam eden Lozan konusunda bilgi verir. Katılanların çoğunluğunun bayan oluşu nedeniyle, bu toplantı “Kadınlar Kongresi” olarak da anılır. Kız Lisesi Müdiresi Melahat Hanım ve Kız Öğretmen Okulu öğretmeni Nuriye Hanım’ın da ortalarında bulunduğu birçok bayan otuza yakın soruyu Gazi Mustafa Kemal Paşa’ya yöneltmiştir. “Kadınlar Kongresi” sırasında çekilen tek fotoğrafta, Latife Hanım’ın sorulan soruları not tuttuğu görülür. Bayanlar Kongresi’nde Atatürk, İzmirli bayanlara şöyle seslenmiştir:
“…Şuna inanmak gerekir ki, dünya üzerinde gördüğünüz her şey bayanın yapıtıdır. Bir toplum, cinslerinden yalnız birinin çağdaş gerekleri kazanmasıyla yetinirse, o toplumun yarıdan fazlası güçsüzlük içinde kalır. Bir millet ilerlemek ve uygarlaşmak isterse, bilhassa bu noktayı temel olarak kabul etmek zorundadır. Bizim toplumsal toplumumuzun başarısızlığının sebebi, bayanlarımıza karşı gösterdiğimiz ilgisizlik ve kusurdan ortaya çıkmaktadır. Beşerler dünyaya alınlarına yazıldığı kadar yaşamak için gelmişlerdir. Yaşamak demek faaliyet demektir. Bundan ötürü toplumsal toplumumuzun, bir kısmı faaliyette bulunurken, başka bir kısmı çalışmazsa o toplum felçlidir. Bir toplumun hayatta çalışması ve başarılı olması için, çalışmanın ve başarmanın bağlı olduğu bütün sebep ve kuralları kabul etmesi gerekir. Hasebiyle toplumumuz için bilim ve fen gerekiyorsa, bunları tıpkı derecede hem erkek hem de bayanlarımızın kazanmaları gereklidir. Bilinir ki, her alanda olduğu üzere toplum hayatında da misyon kısmı vardır. Bu genel vazife kısmı ortasında bayanlar kendilerine ilişkin olan misyonları yapacakları üzere, birebir vakitte toplum bireylerinin refahı, saadeti için kaçınılmaz olan genel çalışmaya katılacaktır. Bayanın mesken işleri, en ufak ve değersiz vazifesidir.” demek suretiyle bayanın toplum içerisindeki yerini açıkça ortaya koymuştur.”
Gazi Mustafa Kemal, ‘Kadınlar Kongresi’nde konuşmasına şöyle devam eder:
“Bugünün gereklerinden biri de bayanlarımızın her bahiste yükselmelerini temin etmektir. Münasebetiyle bayanımız da bilgili ve fen sahibi olacaklar ve erkeklerin geçtikleri bütün tahsil derecelerinden geçeceklerdir. Sonra bayanlar toplum hayatında erkeklerle birlikte yürüyerek birbirlerine yararlı ve yardımcı olacaklardır. Düşmanlarımız bizi dinin tesiri altında kalmış suçlayıp, duraklama ve çöküşümüzü buna bağlıyorlar. Bu kusurdur. Bizim dinimiz hiçbir vakit bayanların erkeklerden geri kalmasını talep etmemiştir. Allahın buyurduğu şey, erkek ve bayan bu ilim ve irfanı aramak zorundadır. İslam ve Türk tarihi incelenirse görülür ki, bugün kendimizi bin türlü kayıtlarla kayılanmış sandığımız şeyler yoktur. Türk toplum hayatında bayanlar ilim, irfan ve öteki konularda erkeklerden kesin geri kalmamışlardır. Tahminen daha ileri gitmişlerdir. Bugün memleketi gözden geçirip inceleyelim. Göreceğimiz iki kısım vardır. Birisi tarlalarda erkeklerle birlikte çalışan, merkeplere binerek öteberi satmak için kasabalardaki pazaryerine giden ve orada şahsen yumurta ve tavuğunu, buğdayını satan ve ondan sonra gerekli şeyleri şahsen satın alan kadınlar… Ben bu bayanlar ortasında kocalarından daha iş anlayanlara ve hesap yapanlara rastladım.”
Latife Hanım, dinleyicilerin en ön sırasında, o gün söylenenleri kaydeder.
Toplantının yapıldığı İncir Hanı’nın yetkililerine Gazi ve eşi Latife Hanım’ın teşekkürü şöyledir:
“İncir Hanı geniş salonunda İzmirli hemşerilerimle uzun sohbette bulundum. Bu gece 2/3 Şubat 1923 tarihinde bu kurumun bu türlü bir imkânı verdiği için çok şad oldum.” 15 Şubat 2025
Ahmet Gürel
Atatürk Araştırmacısı
