Kendi icatları nedeniyle ölen beş mucit

Getty Images Yunan mitolojisinde oğlu İkarus’u kaybeden Daedalus üzere birçok mucit de kendi icatlarının kurbanı oldu

Samuel Morse’un bulduğu Mors alfabesinden Louis Pasteur’ün pastörizasyonuna, Candido Jacuzzi’nin jakuzisinden Erno Rubik’in Rubik Küpüne kadar pek çok şey hâlâ mucitlerinin isimleriyle anılıyor.

Mikhail Kalashnikov’un AK-47 tüfeği, Adolphe Sax’ın saksafonu, 4. Sandviç Kontu’nun sandviçi ile bu liste daha da uzuyor.

İcatlarını her gün kullandığımız ancak isimlerini çok az kişinin hatırladığı mucitler de var.

Örneğin konserve açacağını insanlığa kazandıran Robert Yates; düz tabanlı kağıt torbayı yaratan Margaret Knight ve trafik lambasını icat eden Garrett Augustus Morgan.

Ölümleri kendi icatlarıyla gelen mucitler ise o kadar şanslı değil.

İşte onlardan kimileri.

Gökyüzünden düşmek

Kuşlar üzere uçabilmek insanlığın daima hayali oldu.

Yunan mitolojisinde Daedalus, kendi yarattığı Girit labirentinden kaçmak için tüy ve balmumundan yapılmış kanatları kendi sırtına ve oğlu İkarus’unkilere taktı.

Ancak İkarus, güneşe fazla yaklaşınca kanatları parçalandı ve denize düşerek öldü.

Yer çekiminin kurban aldığı tek kişi İkarus değildi.

İngiliz suluboya ressamı Robert Cocking, tarihte paraşütle atlama kazasında ölen birinci kişi oldu.

Getty Images Bu iki renkli litografi Robert Cocking’in (1776-1837) balonunun yükselişini ve paraşütünün düşüşünü gösteriyor

1785 yılında ünlü Fransız mucit Jean-Pierre Blanchard birinci çağdaş paraşüt atlayışını gerçekleştirdi.

Yarım yüzyıl sonra Cocking, bu mekanizmayı geliştirebileceğini düşündü ve yıllar boyunca yeni bir tasarım üzerinde çalıştı.

24 Temmuz 1834’te, Londra’da ünlü Royal Nassau balonundan sarkarak kendi geliştirdiği paraşütü denemek istedi.

Greenwich’teki iniş alanına ulaştığında artık 1.500 metre yükseklikteydi ve güneş batmaya başlamıştı.

Balonu bırakmanın vakti gelmişti. O denli de yaptı.

Bir an için her şey yolunda gidiyor üzereydi. Lakin ansızın paraşütün kumaşı aykırı döndü.

Cocking yere çakılarak hayatını kaybetti.

Tasarımında paraşütün tartısını hesaba katmayı unutmuştu.

Getty Images Franz Reichelt kendi tasarladığı paraşütü gösterirken

Yaklaşık 80 yıl sonra, bir Fransız terzi de tıpkı bahtı paylaştı.

Franz Reichelt’in düşüşü de en az Cocking’inki kadar konuşuldu.

Ancak Reichelt’inki yalnızca ressamlar tarafından değil, fotoğrafçılar ve bir sinema takımı tarafından da kaydedilmişti.

Terzi, pilotlar için uçaktan çıkmaları gerektiğinde genişleyerek paraşüte dönüşecek bir giysi tasarlamak istiyordu.

Giysinin ipekten yapılmış katlanır kanatları vardı.

İlk dizaynlar, Paris’teki binasından fırlatılan modellerle yapılan testlerde umut verici sonuçlar verdi.

Ancak bu kanatlar kolay kolay taşınamıyordu, Reichelt bu nedenle dizaynını değiştirdi.

Mankenlere giydirdiği paraşütlerinin düzgün bir halde açılması ve düşüşü durdurması ismine kâfi suratı kazanabilmeleri için daha yüksek bir fırlatma alanı aradı.

Eyfel Kulesi bunun için ülkü bir yerdi. Kulenin birinci katı yerden 57 metre yükseklikteydi.

Test için müsaade aldı ve 4 Şubat 1912’de basını çağırdı.

O gün geldiğinde ise kimsenin beklemediği bir duyuru yaptı: Bir modeli değil, kendisini fırlatacaktı.

Polis, terziyi bu türlü bir atlayış için yetkisi olmadığı konusunda uyardı. Etrafındaki arkadaşları da onu vazgeçirmeye çalıştı. Ancak tüm uğraşlar beyhudeydi. Fransız terzi atladı.

Paraşüt tam olarak açılmadı ve Reichelt kalabalık bir seyirci topluluğunun önünde öldü.

Akıntıya karşı yolculuk

Henry Winstanley, mekanik ve hidrolik sistemlere hayranlık duyan İngiliz ressam ve gravürcüydü.

Çalışmaları tekneler üzerinde ağırlaşıyordu.

Yaptığı iki tekne İngiltere’nin güneybatı kıyısındaki Eddystone kayalıklarında battı.

Winstanley bu bölgenin yüzyıllar boyunca gemi kazalarına neden olması ve birçok denizcinin hayatına mal olmasıyla ünlü olduğunu fark etti.

Bir şeyler yapması gerekiyordu.

Getty Images Winstanley Deniz Feneri’nin birinci versiyonu

Açık denizde kayalıklar üzerine bir deniz feneri inşa etmek için birtakım planlar hazırladı.

Ancak yetkilileri ikna etmekte zahmet çekti: Gelgit sırasında kayalıkların suyla kaplanması bir yana, daha evvel açık denizlerde hiç deniz feneri inşa edilmemişti.

Çalışmalar 1696’da başladı, lakin Winstanley Fransız korsanlar tarafından kaçırıldı.

Serbest bırakılır bırakılmaz işe geri döndü ve 1698’de 27 metrelik kulede 60 mum yaktı.

Kuvvetli rüzgârlarda fenerin gıcırdadığını ve dalgalar çok büyük olduğunda da görülemediğini anlayınca yapıyı yine tasarladı. Duvarları güçlendirdi ve yüksekliğini 40 metreye çıkardı.

Tarihin açık denizlerdeki birinci deniz feneri olan icadının güvenliğinden mutlu olan Winstanley, “tüm vakitlerin en büyük fırtınası” olarak tanımlanan bir tabiat olayı sırasında orada bir gece geçireceğini açıkladı.

Getty Images Deniz feneri gemileri tehlikeye karşı uyarmak için daha uzun ve daha sağlam hale getirildi

1703 yılında bu bölgede kaydedilen en şiddetli fırtına meydana gelmiş, saatte 190 kilometreye ulaşan rüzgarlar denizde ve karada yaklaşık 15 bin kişinin vefatına neden olmuştu.

Winstanley ise deniz fenerinin testi geçip geçmediğini görmeyi iple çekiyordu. 27 Kasım günü rüzgârlar bunu yapmasına yetecek kadar dindi.

Feneri ayakta görünce büyülenen Winstanley, arkadaşlarına geceyi orada geçireceğini söyledi ve sabah kendisini almaya gelmelerini istedi. Lakin arkadaşları onu bir daha hiç görmediler.

Kayıtlara nazaran o gece rüzgar deniz fenerinin ve mucidinin tüm izlerini silip süpürdü.

Ama Winstanley’in çalışmaları boşa gitmedi.

Deniz fenerinin çalışır olduğu beş yıl boyunca bölgede hiçbir gemi enkazı olmadı. Bunun böylesine tehlikeli bir yerde inanılmaz bir muvaffakiyet olduğu söylendi.

Bu nedenle bugün Eddystone kayalıklarında hala bir deniz feneri bulunuyor.

Fırtına ve şimşek

1745’te icat edilen ve birinci ilkel kondansatör olma özelliği taşıyan Leyden Kavanozu yahut öteki ismiyle Leyden şişesi, elektrik üzerine çalışan bilim insanlarının iştahlarını kabarttı.

Elektrik konusunda öncü çalışmalar yapan Alman-Baltık kökenli Rus fizikçi Georg Wilhelm Richmann da bu meraklılardan biriydi.

Benjamin Franklin 1752’de yıldırımın elektriksel bir olgu olduğunu ve bir deneyle bunun kanıtlanabileceğini söylediğinde, Richmann da bunu yapmak istedi.

Böylece icat ettiği bir elektrometreyle atmosferik elektriğin yoğunluğunu ölçebilecekti.

Linda Hall Kütüphanesi’nde yer alan bir makale, Richmann’ın konutuna tavandaki bir kabloya bağlı demir bir çubuk yerleştirdiğini ve elektrometresini de bu çubuğa monte ettiğini anlatıyor.

Getty Images Richmann’ın vefatından sonra 1870 yılında yayımlanan Les Merveilles de la Science kitabından bir illüstrasyon

6 Ağustos 1753’te bir fırtına patlak verdi ve Richmann Rus Bilimler Akademisi’nden meskenine hakikat koştu. Akademi’nin gravürcüsünü de yanına aldı, maksadı deneyi kayda almaktı.

Richmann elektrometresine göz kulak olurken, gravürcü küçük bir yıldırım topunun çubuktan Richmann’ın alnına sıçradığını ve onu yere düşürdüğünü gördü.

Sonra bir patlama oldu ve alevler yayılmaya başladı.

Richmann bir elektrik araştırmasının birinci ölümcül kurbanıydı.

İngiliz bilim insanı Joseph Priestley 1767’de “Her elektrikçiye Richmann kadar görkemli bir mevt nasip olmaz” diye yazdı.

Tekmeyle gelen ölüm

19. yüzyıl yayıncılık tarihi için kıymetli bir dönüme sahip.

Giderek artan talebin karşılanması için mevcut elektrikli baskı makinelerinin gelişimine muhtaçlık duyuluyordu.

1860’larda Amerikalı William Bullock baskı sanayisinde ihtilal yaşanmasına yardımcı oldu.

Birkaç kıymetli teknik sorunu çözen Bullock, döner baskı makinesini icat etti.

Bullock’un makinesi, büyük ve kesintisiz kağıt rulolarının makaralar aracılığıyla otomatik olarak beslenmesine imkan tanıyordu. Evvelki sistemler ise emeğin ağır olduğu elle beslenen makinelerden oluşuyordu.

Buna ek olarak Bullock’un makinesi kendini otomatik olarak ayarlıyor, her iki tarafa da baskı yapıyor, kağıdı katlıyor ve sayfaları hakikat ve süratli bir biçimde kesiyordu.

Ancak Nisan 1867’de, Philadelphia Public Ledger gazetesi için kurulmakta olan yeni baskı makinelerinden birinde ayarlamalar yaparken bir kayış kasnaktan çıktı.

William Bullock döner makineyi kapatmak yerine, eski bir geleneğe başvurdu ve makineyi tekmeleyerek çalıştırmayı tercih etti.

Bacağı düzeneğe sıkıştı. Etrafındakiler onu kurtarmayı başarsalar da kangren oldu ve bacağının kesilmesi için yapılan ameliyat sırasında öldü.

1964 yılında, üzerinde “Döner baskı makinesinin icadı (1863) çağdaş gazeteyi mümkün kıldı” yazan bir plaketle onurlandırıldı.

• Nobel Ödülleri’nin mimarı olan mucit Alfred Nobel kim, servetini nasıl kazandı?
• Evlerde bilgisayar, ceplerde hesap makinesi devrini başlatan İngiliz mucit Sir Clive Sinclair kimdir?
• Ünlü mucit Nikola Tesla hayatımızı nasıl kolaylaştırdı?