Köy Enstitülerinden 4+4+4’e…
Köy Enstitülerinden 4+4+4’e…
(16 Nisan 2012 tarihli Cumhuriyet Gazetesinde yayımlanan yazım
Bu okullar, köy çocuklarını Cumhuriyet aydınlanmacısı ve devrimci olarak yetiştiriyordu. Eğitim; yapan, yaratıcı, uygulamalı ve üreticiydi. Lakin bu çalışmalar toprak ağalarının ve karşıdevrimcilerin güzeline gitmedi. 1952 yılında “Köy Enstitüleri” kapatıldı.
Kurtuluş Savaşı utku ile sona ermiş ve sıra yeni Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluş çalışmalarına gelmişti. Gazi Mustafa Kemal, yeni alfabenin kabulünden sonra, 8 Ağustos 1928 tarihinde, İstanbul Sarayburnu Parkı’nda halka şöyle hitap etmişti: “Bu ulus, utanmak için yaratılmış bir ulus değildir, övünmek için yaratılmış, tarihini övünçlerle doldurmuş bir ulustur. Lakin ulusun yüzde sekseni okuma yazma bilmiyorsa bunun cürmü bizde, bugünün insanlarında değildir. Türk’ün karakterini anlamayarak başını birtakım zincirlerle saranlardadır. Yanlışlıkların düzeltilmesinde bütün yurttaşların çalışmalarını isterim. Ulusumuz; yazısıyla başıyla bütün uygarlık dünyasının yanında olduğunu gösterecektir.”
Gerçekler:
Türk Ocakları ve Halkevleri ihtilallerin yayılmasında büyük misyonlar yapmıştır. 1928-1935 öğretim yılları ortasında, “Halk Mektepleri” sayesinde kent ve köylerde toplam olarak 778.192’si erkek, 307.967’si de bayan olmak üzere okuryazar evrakını alanların genel toplamı 1.086.159’u bulmuştur. Bu kurumlar, yayın ve yapıtlar ortaya koymuş, pek çok insanın topluma kazandırılmasını sağlamıştır.
Milli Eğitim Bakanı Saffet Arıkan, 1935 yılında TBMM’de yaptığı konuşmasında; “ülkedeki 40.000 köyün 35.000’inde okul ve öğretmen bulunmadığını” söylemiş ve eğitimin “ortalama 3 yıl olduğunu” tabir etmiştir. Eğitim tablosunun bu durumda olduğunu bilen Atatürk, dikkatini ordunun zeki çavuş ve onbaşılarına çevirmiştir. O çavuşlardan birini köyünde bir çocuğa ders verirken gören Atatürk, onların eğitilerek öğretmen yapılması talimatını Milli Eğitim Bakan Saffet Arıkan’a vermiştir.
1936 yılında Atatürk’ün direktifi üzerine “Eğitmen Kursları” kurulmasıyla, “Anadolu Aydınlanması” başlamıştır. 1937 yılında, İzmir ve Eskişehir, Kastamonu ve Kırklareli’nde olmak üzere dört “Köy Öğretmen Okulu” kurulmuştur.
Deneylerden sonra, 17 Nisan 1940 tarihinde ve İsmet İnönü devrinde “Köy Enstitüleri” kurulmuştur. Hasan Âli Yücel ve İ. Hakkı Tonguç, Enstitüleri muvaffakiyetle yürütmüşlerdir. 21 “Köy Enstitüsüne” yalnızca köy çocukları alınıyor ve mezun olduktan sonra kendi köyünde öğretmen olması öngörülüyordu. Parasız yatılı olan bu okullar, köy çocuklarını Cumhuriyet aydınlanmacısı ve devrimci olarak yetiştiriyordu. Eğitim; yapan, yaratıcı, uygulamalı ve üreticiydi. 1946’ya kadar maksadına uygun çalışmalar yapıldı. Lakin bu çalışmalar toprak ağalarının ve karşıdevrimcilerin güzeline gitmedi. 1952 yılında “Köy Enstitüleri” kapatıldı.
“Köy Enstitüleri”, açık kaldığı 12 yılda; 18.000 öğretmen, 2.000 sağlık memuru ve 8.000 eğitmen yetiştirmiştir. Bunların ortasından pek çok müellif ve şair, müzisyen, ressam ve yönetici çıkmıştır. “Köy Enstitüleri”, kapatılmasının üzerinden 60 yıl geçtiği halde birçok panelde ve söyleşilerde anılmakta ve hakkında yüzlerce kitap yazılmaktadır. Bu eğitim atılımı, aydınlıktan korkanlarca yok edilmeseydi ne olurdu? Bugün köylerimiz çağdaş tarım ile dünya ülkeleriyle yarışırdı. Türkiye, Atatürk’ün istediği “çağdaş” seviyelere ulaşır ve aşardı. Dünyanın beğendiği “Köy Enstitüleri” yerine, 2-3 yılda bir değişen eğitim modellerini uygulayarak; eğitimde ve sıhhatte gerilerde kaldık. Demokraside ve insan hakları konusunda karnemiz kırıklarla doluyken, artık de 4+4+4’lere tutsak edilmek isteniyoruz.
21 Köy Enstitüsüne ilişkin binlerce fotoğraflık bir arşive, “Yeni Nesil Köy Enstitülüler Derneği” kurucu ve onursal başkanı, Ortaklar Köy Enstitüsü mezunu, Müfettiş Halil Vural sayesinde kavuştum. Evvel 21 “Köy Enstitüsü”ne ilişkin 200 fotoğraflık stant açtık. Bu arşiv, eğitimde yitirdiklerimiz için hasret dolu yansılar aldı. 5 yıl içinde, yaşları 80 ile 90 ortasında olan 19 Köy Enstitülü mezun ile on saate yakın röportaj yaptım. 66 dakika olan “Köy Enstitüleri Destanı” arşiv belgeselimde; bu okulların kuruluşunun utkusunu, verdiği eğitimi ve kapanışının hüznünü anlatan 55 dakikalık mezun röportajıyla 650 fotoğrafa yer verdim. “Köy Enstitüleri Destanı” yaratan Köy Enstitülü konuşmacıların birçoklarının meskenden çıkamayacak oluşları, yaşadığım en büyük hüzündür. 5-10 yıl sonra, “Aydınlanma Neferleri”nin hiçbiri hayatta olmayacaktır. Bu nedenle röportajı sürdürmek gerektiği kanısındayım. Emel; ileriye dönük olarak ülkemiz eğitimine “Köy Enstitüleri Belleği”ni armağan etmektir.
Ahmet Gürel
ADD GENEL LİDER BAŞ DANIŞMANI
16 Nisan 2012
