Ölürken insan beyninde neler oluyor?

Getty Images Bilim insanları mevt anında beyinde neler yaşandığını araştırıyor.

Ölmek hayatın temel ögelerinden biri olsa da ölürken beyinde neler olduğu hakkında neredeyse hiçbir şey bilmiyoruz.

Nörolog Jimo Borjigin bunu neredeyse 10 yıl evvel “tamamen kaza” ile fark etmiş.

BBC Haber Mundo’ya konuşan Borjigin, “Farelerin üzerinde deney yapıyorduk ve ameliyattan sonra beyinlerinde gerçekleşen nörokimyasal salgıları izliyorduk” diyor.

Birden teğe, iki fare ölmüş.

Borjigin de farelerin beyinlerindeki vefat sürecini gözlemleme imkanı bulmuş.

“Bir farenin beyninde devasa ölçüde serotonin salınımı oldu. O fare halüsinasyon mu görüyordu?”

Duygu düzenleyici serotonin kimyasalını görmek, Borjigin’de merak uyandırmış.

“Bunun bir açıklaması olması gerektiğini düşünerek haftasonu literatür araştırması yapmaya başladım. Vefat süreci hakkında ne kadar az şey bildiğimizi görünce şaşırdım.”

Michigan Üniversitesi’nde moleküler ve bütünleştirici fizyoloji ve nöroloji doçenti Dr. Borjigin bun olaydan sonra kendisini, ölürken beyinde ne olduğunu araştırmaya adamış.

Bu süreçte keşfettiklerinin şimdiye kadar varsayılanlardan farklı olduğunu söylüyor.

Ölümün tanımı

Uzun yıllar kalp atışı olmayan bireylerin klinik olarak öldüğü kabul edildi.

Ancak Borjigin “Bunun ismi kalp durması, beyin durmasından bahsedilmiyor” diyor.

Beynin çalışmak için çok fazla oksijene muhtaçlığı var. Kalp kan pompalamayınca beyne de oksijen ulaşmıyor.

“Yani tüm yüzeysel belirteçlere nazaran beyin artık çalışmıyor, ya da en azından beyin hiperaktif değil, hipoaktif,” diye açıklıyor Borjigin.

Ancak Borjigin’in takımının araştırmaları, farklı bir şey gösteriyor.

“Serotonin ölçüsü 60 katına çıktı, kendinizi yeterli hissetmenizi sağlayan sopamın kimyasalı ya büyük ölçüde arttı, yaklaşık 40 ila 60 katına çıktı. Uyarıcı norepinefrin de yaklaşık 100 katına çıktı.”

Borjigin hayvanlar hayattayken kimyasalları bu düzeylerde görmenin imkansız olduğunu söyledi.

Ekip 2015 yılında ölmekte olan farelerin beyinlerine dair bir öbür araştırma yayımladı.

“İki hadisede da hayvanların yüzde yüzü harika büyük çalışan beyin aktifliği gösterdi,” diyor Borjigin.

Beynin yüksek aktivitede, harika faal bir durumda olduğunu gördüklerini anlatıyor.

Gama dalgaları

Ekip 2023’te de, komada ve hayat takviye aygıtına bağlı dört hastaya odaklandıkları araştırmayı yayımladı.

Bu dört kişi ölüyorlardı. Tabipleri ile aileleri bir ortaya gelerek bu bireylerin yardım edilemeyecek durumda olduklarına karar verdiler.

Akrabaların müsaadesiyle hastaları hayatta tutan vantilatörler kapatıldı.

Araştırmacılar bu noktada iki hastanın beyninin çok faal olduğunu gözlemledi.

Hastalarda en süratli beyin dalgaları olan gama dalgaları da tespit edildi.

Gama dalgaları, karmaşık bilgi işlenmesi ve hafıza ile alakalı.

Bir hastanın beyninin her iki tarafındaki temporal loblarda da yüksek aktivite oluştu.

Dr. Borjigin sağ temporoparyetal birleşim noktasının empati için çok kıymetli olmasıyla bilindiğini söylüyor:

“Kalp durmasını atlatan ya da vefattan dönen birçok hasta bunun kendilerini daha âlâ biri haline getirdiğini, sonrasında diğerlerine karşı empati duyabildiklerini söylüyor.”

Ölüme yakın deneyimler

Ölüme yakın tecrübeler yaşayan birtakım bireyler hayatlarının sinema şeridi üzere gözlerinin önünden geçtiğini ya da kilit kimi anları hatırladıklarını söylüyorlar.

Birçok kişi ağır bir ışık gördüklerini söylerken kimileri da bedenlerinin dışına çıkmış üzere hissettiklerini ve o anı dışarıdan izlediklerini anlatıyorlar.

Dr. Borjigin’in araştırmalarında gözlemlediği yüksek beyin aktivitesi, neden birtakım şahısların vefat eşiğinde bu kadar ağır tecrübeler yaşadığını açıklayabilir mi?

“Evet, bence açıklıyor,” diyor Dr. Borjigin.

“Kalp durmasını atlatıp hayatta kalan şahısların en az yüzde 20 ila 25’i beyaz bir ışık gördüklerini, bir şey gördüklerini bildiriyorlar, bu da görme merkezinin aktifleştiğini ima ediyor.”

Vantilatörleri kapatıldıktan sonra yüksek beyin aktivitesi gözlemlenen iki hasta ile ilgili de Dr. Borjigin, bilinçli görmeyi destekleyen görme merkezlerinde ağır aktifleşme görüldüğünü, “bunun da bu görsel tecrübeyle ilişkili olabileceğini” söylüyor.

Yeni bir anlayış

Dr. Borjigin insanlar üzerindeki araştırmasının çok küçük çaplı olduğunu ve ölürken beyinde ne olduğuna dair daha fazla araştırma gerektiğini kabul ediyor.

Ancak bu alanda 10 yılı aşkın müddettir araştırma yaptıktan sonra Dr. Borjigin için şu çok net: “Kalp durması sırasında bence beyin hipoaktif değil, hiperaktif.”

Peki beyin oksijen almadığını fark ettiğinde ne oluyor?

Araştırmacı “Bunu anlamaya çalışıyoruz. Yani literatürde çok az bilgi var. Aslında, hiçbir şey bilinmiyor,” diyor.

Kış uykusundan bahseden Dr. Borjigin şu hipotezini paylaşıyor: Hayvanlar olarak, en azından fareler ve beşerler olarak, oksijen eksikliğiyle başa çıkan içsel bir düzeneğimiz var.

“Şimdiye kadar beynin kalp durmasının suçsuz seyircisi olduğunu düşündük: kalp durduğunda, beyin de ölüveriyor. Yeni fikir bu tarafta: beyin başa çıkamıyor ve ölüyor.”

Ancak Dr. Borjigin, bundan emin olmadığımız konusunda ısrarcı.

Beynin çabayı kolay bırakmadığına inanıyor. Tıpkı öbür krizlere verdiği reaksiyon üzere, karşı koyuyor:

“Kış uykusu, beynin bu durumu ya da oksijen eksikliğini atlatabilecek sisteme sahip olduğunu gösteren çok âlâ örneklerden biri. Lakin bu şimdi araştırılmadı.”

Keşfedilecek çok şey var

Dr. Borjigin ekibi ile araştırmalarında öğrendiklerinin dev bir buzdağının ucu olduğunu ve keşfedilecek çok şey olduğunu düşünüyor:

“Beynin hipoksiyle [oksijen yoksunluğuyla] başa çıkacak içsel, anlamadığımız sistemleri olduğuna inanıyorum.

“Yüzeyde, kalp durması deneyim eden insanların inanılmaz, öznel tecrübeler yaşadığını biliyoruz ve datalar de bu tecrübenin beyin etkinliğinde artıştan kaynaklandığını gösteriyor.

“O halde soru şu: Ölen beyinde neden yüksek beyin aktivitesi oluşuyor?

“Bir ortaya gelip bunu anlamalı, çalışmalı, araştırmalı ve anlamalıyız zira milyonlarca insan için prematüre biçimde vefat teşhisi koyuyor olabiliriz, çünkü mevtin düzeneğini anlamıyoruz.”