‘Sıfır noktası’na yeni düzen: ‘Sorunlar oluşmadan önlem almalı’

Göbeklitepe yenileniyor. Şanlıurfa’da 12 bin yıllık geçmişiyle “tarihin sıfır noktası” olarak nitelendirilen antik kentte şu an yürüyüş yolları yine yapılıyor. Ayrıyeten UNESCO Dünya Mirası Listesi’nde yer alan antik kente karşılama merkezi ve otopark alanı da yapılacak. Tüm bu “yenilenme” sürecini antik kentin hafriyat lideri Prof. Dr. Necmi Karul’a sorduk.

• Göbeklitepe’de nasıl yenilikler yapılıyor, neler yenileniyor?

Birçok yenilik var aslında, bunlardan biri kollayıcı perdeler. Açılı gelen yağışlarda müdafaa çatısına karşın içeriye yağmur girişleri oluyordu. Bunu gidermek için çatının batı kenarında olan perdeleri doğuya da ekledik. Motorlu bir sistem ve hava durumuna nazaran açıp kapatabiliyoruz. Böylece daha aktif bir müdafaa sağlandı. Ayrıyeten bugünlerde yürüme yollarını yeniliyoruz ve yeni bir karşılama merkezi inşa ediliyor. Önümüzdeki günlerde de höyük üzerindeki zeytin ağaçları taşınacak.

• Tarihi yerlere yeni yapıların ya da yolların eklenmesi her açıdan riskli ve hafriyat liderinin önderliğinde, kontrolünde olmalı. Göbeklitepe’de süreç nasıl ilerliyor?

Çok ziyaretçi alan yerlerde mevcut altyapı süratle yıpranıyor ya da vakitle yetersiz kalıyor, gereksinimler da değişiyor. “Taş Doruklar Projesi” ile başta Göbeklitepe olmak üzere Şanlıurfa’da değerli bir ziyaretçi artışı oldu, hasebiyle baskı da arttı. Meseleler oluşmadan önlemler almak gerekiyor ve 2020 yılından bu yana kazı başkanı olarak önerdiğimiz çevre düzenleme projeleri var. Bunlar ya bizim müşahedelerimiz ya da müzenin, vilayet kültür müdürlüğünün tespitleriyle şekilleniyor ve hazırlattığımız projeler muhafaza heyetinin onayına sunuluyor. Sonraki basamakları bakanlığın farklı üniteleri üstleniyor.

• Proje için nasıl bir çalışma yapıldı?

Var olan tesisler yakın gelecekte muhtaçlığı karşılamayacaktı. Muhakkak periyotlarda uzun araç kuyrukları oluşuyor, lavabo muhtaçlığı ek tesislerle karşılanıyor. Mevcut yapılaşmayı genişletmemiz arkeolojik peyzaj açısından mümkün değildi, bu nedenle yeni karşılama merkezi için arkeolojik alanın 4 km uzağında, muhafaza bölgesinin sonu seçildi. Görsel ya da arkeolojik manada olumsuz bir tesiri bulunmuyor. Eşitlikçi bir erişim için bisiklet, karavan ya da otobüs her türlü araca uygun büyük bir otoparkı var. Muhtaçlık halinde genişleyebilmeleri için yapılar aralıklı konumlandırıldı.

ARAÇLA YAKLAŞMAK TEHLİKELİ

• Karşılama merkezleriyle ilgili tartışmalı örnekler de var, Göbeklitepe’de nasıl olacak?

Höyükten uzak olsa da peyzajı çok etkilemeyecek alçak yapılar düşünüldü. Tesis bünyesinde yereli de dahil edebileceğimiz satış üniteleri, yeme içme ve bekleme alanları oluşturuldu. Daha fazla biletleme gişesi ve lavaboya sahip. Seçilen yerin yasal statüsü de etrafında derme çatma yapıların inşa edilmesine müsaade vermiyor. Hasebiyle geç kalınmadan alınan bir önlem diye düşünebiliriz. Mevcut ziyaretçi merkezindeki yapılardan biri fonksiyonunu koruyacak, başkası ise stant ve eğitim alanı olarak yine işlevlendirilecek.

• Karşılama merkezi sizce gerekli mi?

Evet, bilhassa yaz aylarında Şanlıurfa çok sıcak, beşerler diğer ülke ya da uzak aralardan geliyor, dinlenmeleri, muhtaçlıklarını karşılamaları gerekiyor. Bütün bunların alanın uzağında karşılanması en ideali. Hafriyat alanına araçlarla yakınlaşılması birçok açıdan hakikat değil. Erişimi mümkün kılmak ve bunu sağlıklı, alana ziyan vermeyecek halde yapılması isteniyorsa karşılama merkezleri kabul gören bir tahlil. Açıkçası bizim önceliğimiz arkeolojik alan olmakla birlikte orayı görmeye gelen beşerler için de uygun şartları sağlamanız gerekiyor. Arkeolojik alanın önüne geçmeyecek formda bu yerleri işlevlendirmek de mümkün ki ileriki yıllarda uygulanmak üzere Karahantepe için de bir proje üzerinde çalışıyoruz.

• Göbeklitepe’yi bir günde çok fazla kişi ziyaret ediyor. Ziyaretçi sayısının sonlandırılması gerekmiyor mu?

Alana ziyan verecek boyutlara geliyorsa alışılmış ki. Bunun farklı tahlilleri var. Bu nedenle “Taş Tepeler” için bir rota hazırlıyoruz, bu sayede yükü yaymak mümkün olabilir. Aslında Şanlıurfa’daki neolitik devri farklı taraflarıyla anlamaya çalışıyoruz ve üretilen bilgiyi bütüncül bir biçimde toplumla paylaşmanın yollarını da düşünüyoruz. Şimdi ziyaretçi baskısı yaşamadan, ortak bir lisanı olan lakin yere has projeler üzerinde duruyoruz. Bunun içerisinde muhafaza çatılarından, doğal çevreyi ya da klâsik mimariyi koruyan, bütün bedelleri projenin bir kesimi olarak gören bir yaklaşımımız var. Bu mevzuda bakanlık ve Şanlıurfa Valiliği’nden değerli bir dayanak görüyoruz.

‘ZEYTİN AĞAÇLARI TAŞINACAK’

• Geçtiğimiz aylarda Göbeklitepe’deki zeytin ağaçlarının hafriyatlar genişletilmesin diye şuurlu dikildiği haberleri oldu. Taşınacaklarını söylüyorsunuz.

Ağaçlar yıllar evvel arazi sahipleri tarafından daha fazla kamulaştırma bedeli almak için dikilmiş. Yerler zeytinlik vasfında değil ve kamulaştırma bedeli ödenmiş yerler. Daha da kıymetlisi büyüdükçe alttaki arkeolojik dokuya ziyan veriyorlar. Çoktan kaldırılmaları gerekiyordu ve bunun için müdafaa konseyinin da almış olduğu bir karar var. Ağaçların taşınması için hakikat mevsim beklendi. Valiliğin koordinasyonuyla tarım il müdürlüğü, GAP Ziraî Araştırma Enstitüsü ve ziraat odasından görüşler alındı. Göbeklitepe Müşavere ve Eşgüdüm Kurulu, mimarlar odası, muhtar üzere çeşitli bileşenleri olan bir şura, onların da görüşü ağaçların taşınması tarafında. Şanlıurfa Orman Bölge Müdürlüğü ağaçların taşınacağı yeri hazırlıyor. Hasebiyle ağaçlar taşınacak ve yaşamaya devam edecekler. Ayrıyeten UNESCO’nun da Dünya Miras Listesi’nde olan yerler için çok katı muhafaza kuralları var. Bu yalnızca alanın kendini değil etrafını, hatta bakı alanını da kapsayan bir müdafaa.