Tahran’daki ‘gizli’ çağdaş sanat koleksiyonu bugüne nasıl geldi?

Getty Images Tahran Çağdaş Sanat Müzesi, New York yahut Paris’teki koleksiyonlarla rekabet edebilecek seviyede çağdaş sanatın en dikkat alımlı yapıtlarına mesken sahipliği yapıyor

Pablo Picasso, Francis Bacon ve Jackson Pollock üzere çağdaş sanatın dev isimlerinin birtakım çok ünlü tabloları, batıdaki müzelerde değil Tahran’da bulunuyor.

İran’ın başşehri dünyanın en çarpıcı çağdaş sanat koleksiyonlarından birine sahip. Ve yakın vakte kadar bu koleksiyondan çok az kişi haberdardı.

Çünkü kelam konusu eserler, onlarca yıldır Tahran Çağdaş Sanat Müzesi’nin (TMoCA) bodrumunda tutuluyordu.

1979 İran İhtilali’nden bu yana koleksiyondaki sanat yapıtlarının sırf küçük bir kısmı sergilendi.

Siyasi çalkantılar, değişen kültürel pahalar ve tarihi dönüm noktaları, bu sanat yapıtlarını hem İran halkının hem de çağdaş sanat tutkunlarının gözlerinden uzak tuttu.

Tahran’daki müze, büyük ölçüde gizemli kalmış bu koleksiyondaki kimi şaheserleri birinci defa gün yüzüne çıkardı.

Tahran Çağdaş Sanat Müzesi 1977 yılında, İran Şahı’nın sürgündeki dul eşi ve son İran İmparatoriçesi Farah Pehlevi’nin teşebbüsüyle inşa edildi. İslam İhtilali’nden sadece iki yıl evvel müze tamamlandı.

Müzeyi Pehlevi’nin mimar olan kuzeni Kamran Diba tasarladı.

Kuruluş maksadı “İranlılara çağdaş sanatı tanıtmak ve ülkeyi milletlerarası sanat sahnesine çıkarmak” olarak belirlendi.

Müze kısa müddet içinde Pablo Picasso, Salvador Kısmı ve Andy Warhol üzere çağdaş sanatın devlerinin yapıtlarını sergilemeye başladı.

Yabancı sanatkarların yanı sıra İran çağdaş sanatının yapıtlarına de mesken sahipliği yaptı.

Getty Images Andy Warhol’un Amerikan yerli hareketinin başkanlarından Russell Means portresi, Tahran Çağdaş Sanat Müzesi koleksiyonunda yer alıyor

Ancak açılışından iki yıl sonra İran’da her şey değişti.

İslam İhtilali, çıplaklık, dini hassasiyetler yahut siyasi imaları münasebet göstererek, birçok sanat yapıtının sergilenmesini durdurdu.

Renoir’ın çocuklarının bakıcısı Gabriel’i çizdiği tablosu, “Çok açık”, Warhol’un eski İran kraliçesinin portresi, “Çok siyasi”ydi.

Öyle ki Farah Pehlevi’nin portresi ihtilal sırasındaki düzensizlikte bıçakla parçalandı.

Devrim sonrası bu sanat yapıtlarının birçok kilitli depolara kaldırıldı.

Sanat dünyasında bir efsaneye dönüşen bu depoda tablolar tozlanmaya başladı.

Getty Images Koleksiyonda yer alan Picasso yapıtları Kasım 2024’te ”Göz Göze, Çağdaş ve Çağdaş Sanatta Portreler” standında görücüye çıktı

Londra’daki Afrika ve Orta Doğu Araştırmaları Fakültesi SOAS’ta sanat tarihçisi olan Hamid Keshmirshekan koleksiyonu incelemiş bir isim.

Keshmirshekan koleksiyon için, “Batı ülkeleri dışında bulunan en az çağdaş sanat hazinelerinden biri” diyor.

Koleksiyon, pop arka üzere çağdaş sanat tarihinin kıymetli akımlarını bir ortaya getiren vakit kapsülü olarak görülüyor.

İşte sırf Tahran’da görebileceğiniz şaheserlerden kimileri:

Getty Images Picasso’nun “Ressam ve Model” isimli tablosu, sanatkarın 1927 yılı içinde yaptığı en büyük yağlı boya olarak biliniyor Kübizm sonrası periyoda ilişkin bu eser, sonlu renk kullanımı ile öne çıkıyor.

Getty Images Van Gogh’un Kasım 1882 tarihli “Sonsuzluğun Kapısında” isimli yapıtı, sanatkarın az sayıdaki baskısından bugüne ulaşmaya başaran birkaç örnekten biri olarak gösteriliyor.

Getty Images İngiliz ressam Francis Bacon’un yapıtı ise İran İslam Cumhuriyeti’nin kurucusu Ayetullah Humeyni’nin bir portresi ile karşı karşıya durarak büyük bir tezat yaratıyor. Bacon’un tablosundaki ana figür, yatakta yatan iki çıplak adamı izlerken resmediliyor.

Getty Images Heykeltraş Henry Moore’un müzenin bahçesinde duran heykelleri tabiat ve insanın ahengini sembolize ediyor. (Fotoğraf Eylül 1999’dan)

Getty Images Amerikan çağdaşları ortasında sıçratma tekniği ile farklılaşan Jackson Pollock’ın soyut yapıtı de Tahran’da sergileniyor. (Fotoğraf Eylül 1999’dan)

Getty Images Andy Warhol’un Farah Pehlevi portresi, 23 Aralık 1979’da Tahran’daki Niavaran Sarayı’nın kütüphanesinde görülüyor. Bu saray kompleksi bugün bir müze.

Getty Images Giacometti’nin en ikonik yapıtlarından biri olarak kabul edilen ünlü Yürüyen Adam serisinden bir heykel. Bu eser uzun ve narin figürüyle yalnızlığı, kırılganlığı ve insanlığın ilerlemek için verdiği bitmek bilmeyen çabayı sembolize ediyor. (Fotoğraf Eylül 1999’dan)

Getty Images Dubuffet’nin dokulu ve kışkırtıcı ‘Oportunist’ isimli yapıtı.

BİR GERİ DÖNÜŞ HİKAYESİ

Tahran Çağdaş Sanat Müzesi, 1990’ların sonlarında yenilikçi isim Mohammad Hatemi’nin cumhurbaşkanlığı sırasında kültürel ehemmiyetini yine kazanmaya başladı.

Sanatseverler ortaya çıkan eserler konusunda şaşkındı; Van Gogh, Kısmı, hatta Monet’e ilişkin tablolar Tahran’daydı.

Bazı eserler, sergilenmek üzere Avrupa ve Amerika Birleşik Devletleri’ndeki büyük müzelere gönderildi. Koleksiyon kısa müddetliğine de olsa global sanat dünyasına yine dahil oldu.

Ancak müze tarihi seyahatine zorluklarla devam ediyor.

TMoCA’nın bütçesi epey dar ve siyasi öncelikler nedeniyle bugün müzeden çok bir kültür merkezi olarak fonksiyon görüyor.