Tarihin en büyük skandallarından biri: NASA destekli yunus balığı projesi

NASA’nın finanse ettiği birçok bilimsel araştırma var, fakat 1960’larda gerçekleştirilen “Dolphinarium” isimli deney, tarihin en sıra dışı ve tartışmalı bilimsel teşebbüslerinden biri olarak kayıtlara geçti. Deneyin maksadı, yunuslarla irtibat kurarak uzaylılarla konuşma mümkünlüğünü araştırmaktı. Fakat, genç bir eğitmen ile deneyde kullanılan erkek yunus ortasında gelişen beklenmedik bağ, araştırmayı büsbütün farklı bir istikamete sürükledi.

NASA TAKVİYELİ ‘DOLPHINARIUM’ NE VAKİT BAŞLADI?

1960’larda, St. Thomas, ABD Virgin Adaları’nda yaşayan Margaret Howe Lovatt, yunuslara duyduğu ilgiden ötürü mahallî bir araştırma laboratuvarında çalışmaya başladı. Bilimsel bir geçmişi olmamasına karşın, “doğa tutkunu” olduğunu söyleyerek laboratuvarın yöneticisi Gregory Bateson’un dikkatini çekti ve projeye dahil oldu.

Bu laboratuvarda, sinirbilimci John Lilly tarafından kurulan ve NASA ile ABD Donanması tarafından finanse edilen deneyler yürütülüyordu. Gaye, yunusların insan lisanını öğrenme potansiyelini inceleyerek, uzaylılarla bağlantı kurma mümkünlüğünü anlamaktı. Bu kapsamda Lilly, büsbütün suyla doldurulmuş “Dolphinarium” isimli özel bir tesis inşa etti ve burada üç yunus barındırdı:

• Sissy (Dişi)
• Pamela (Dişi)
• Peter (Genç Erkek)

Deneyin birinci etapları olağan seyrinde ilerledi, lakin Lovatt’ın Peter ismindeki erkek yunusa özel ilgi göstermesiyle her şey değişti.

YUNUS BALIĞI EĞİTMENE AŞIK OLDU

Margaret Howe Lovatt, Peter’ın insan lisanını öğrenmesini hızlandırmak hedefiyle onunla daha fazla vakit geçirmeye karar verdi. Peter’ı eğitmek için büsbütün su dolu olan Dolphinarium’a taşındı ve onunla daima İngilizce konuşarak sözleri taklit etmesini sağlamaya çalıştı.

Ancak, Peter ergenlik devrine girdiğinde işler değişmeye başladı. Genç erkek yunus, eğitmenine karşı “romantik” bir bağ geliştirdi ve ona fizikî olarak yakınlaşmaya başladı.

Bu durum başta laboratuvar takımı tarafından denetim altında tutulmaya çalışıldı. Olağanda Peter, çiftleşme muhtaçlığı duyduğunda öbür dişi yunusların yanına gönderiliyordu. Lakin, Lovatt bu tertibin eğitim sürecini sekteye uğrattığını düşündü ve olaya şahsen müdahale etmeye karar verdi.

Lovatt’ın kendi anlatımına nazaran:

“Peter benimle olmaktan hoşlanıyordu. Bazen dizime, ayağıma ya da elime sürtünüyordu. Evvelce onu dişi yunusların yanına gönderiyordum ancak bir müddet sonra bu sürecin vakit kaybı olduğunu düşündüm.”

Bu nedenle, Peter’ın fizikî gereksinimlerini kendisi karşılamaya başladı. Bu durum, o devirde laboratuvar takımı tarafından fark edilmesine karşın, rastgele bir müdahalede bulunulmadı.

SKANDAL DENEYİN ÇÖKMESİNE NEDEN OLDU

Deneyin bu “özel” boyutu, olayları dramatize eden birtakım medya kuruluşlarının dikkatini çekti. Hustler dergisi, Lovatt ve Peter ortasındaki alakayı sansasyonel bir formda haberleştirerek büyük bir skandal yarattı.

Bu durum, NASA’nın ve ABD Donanması’nın deneye olan finansal dayanağını çekmesine neden oldu. Deneyin bilimsel manada kayda paha bir sonuç elde edememesi ve kamuoyundaki olumsuz algı, John Lilly’nin Dolphinarium projesinin büsbütün kapanmasına yol açtı.

Lovatt, yıllar sonra BBC’ye verdiği röportajda, olayın abartıldığını ve asıl emelinin yunusla daha güçlü bir bağ kurmak olduğunu savundu. Fakat, bilim dünyası bu açıklamaları pek de ikna edici bulmadı.

KARA BİR LEKE OLARAK TARİHE GEÇTİ

Bu olay, NASA’nın ve bilim dünyasının en tuhaf deneylerinden biri olarak tarihe geçti. Başlangıçta uzaylılarla bağlantı kurma gayesiyle başlatılan çalışma, etik sonları zorlayan bir skandala dönüşerek tarihin en tartışmalı bilimsel araştırmalarından biri oldu.

Deneyin başarısız olmasının temel nedenleri:

• Yunusların insan lisanını öğrenme yeteneklerinin sonlu olması
• Deneyin bilimsel prosedürlere uygun yürütülmemesi
• Etik dışı uygulamaların kamuoyunda büyük reaksiyon çekmesi

Bugün bilim dünyası, hayvanlarla irtibat araştırmalarını çok daha etik kurallar çerçevesinde yürütmeye devam ediyor. Lakin, 1960’ların bu sıra dışı deneyi, bilim tarihinin en skandal olaylarından biri olarak hafızalardaki yerini koruyor.