The Economist’in ‘Don’un yeni dünya düzeni’ kapağı: Erdoğan dahil 6 lider yer aldı
The Economist mecmuasının, Mart ayı kapağı ve tahlili milletlerarası basında geniş yankı uyandırdı.
ABD Başkanı Donald Trump’a ithafen “Don’un Yeni Dünya Düzeni” başlığıyla öne çıkarılan kapakta Cumhurbaşkanı Erdoğan, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, Suudi Arabistan Veliaht Prensi Muhammed bin Selman, Çin Devlet Başkanı Şi Cinping ve İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu yer aldı.
Dergi, kapak yazısında Donald Trump’ın global siyasette “mafya gibisi bir güç mücadelesi” yürüttüğünü yazdı.
“Don” sözüyle hem Trump’ın ismine, hem de The Godfather’daki Don Corleone karakterine dikkat çekildi.
“1945 SONRASI SİSTEMİN PARÇALANMASI SÜRAT KAZANDI”
“1945 sonrası sistemin parçalanması sürat kazandığı” belirtilen tahlilde, “Bu hafta BM’de yaşanan harikulâde olaylarda Amerika, Ukrayna ve Avrupa’ya karşı Rusya ve Kuzey Kore’nin yanında yer aldı. Almanya’nın olası yeni başbakanı Friedrich Merz, Haziran ayına kadar NATO’nun ölmüş olabileceği ihtarında bulunuyor. Büyük güçlerin muahedeler yaptığı ve küçük güçlere zorbalık ettiği bir güç haklıdır dünyası süratle yaklaşıyor. Trump takımı muahede yapmanın barış getireceğini ve 80 yıl boyunca kandırıldıktan sonra Amerika’nın harika güç statüsünü kâra dönüştüreceğini sav ediyor. Bunun yerine dünyayı daha tehlikeli, Amerika’yı ise daha zayıf ve fakir hale getirecektir” denildi.
Analizde, “Siz dünya sistemiyle ilgilenmiyor olabilirsiniz fakat o sizinle ilgileniyor. Amerika’nın Don Corleone yaklaşımı Ukrayna’da sergilendi. Başlangıçta 500 milyar dolar talep eden Amerikalı yetkililer, Ukrayna madenlerini geliştirmek için ortak bir devlet fonu için bilinmeyen bir mutabakata razı oldular. Amerika’nın bunun karşılığında güvenlik garantisi verip vermeyeceği muhakkak değil” tabirleri yer aldı.
Analiz, şu formda devam etti:
Yönetim bir fikirler ve egolar girdabına dönüşmüş durumda lakin idarede yer alan şahıslar bir bahiste hemfikir: 1945 sonrası kurallar ve ittifaklar çerçevesinde Amerikalılar haksız ticarete ve dış savaşlara para ödemeye alıştırıldı. Bay Trump hiperaktif süreçler yoluyla ulusal çıkarları daha faal bir biçimde takip edebileceğini düşünüyor. Her şey kapanın elinde kalıyor: toprak, teknoloji, madenler ve daha fazlası. Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron ile Ukrayna üzerine yaptığı görüşmelerin akabinde 24 Şubat’ta “Benim tüm hayatım mutabakatlardan ibaret” dedi. Steve Witkoff üzere iş marifetlerine sahip Trump sırdaşları, Suudi Arabistan’ın İsrail’i tanımasını sağlamaktan Kremlin’i rehabilite etmeye kadar maksatları birbirine bağlayan muahedeleri keşfetmek için başşehirler ortasında mekik dokuyor.
Bu yeni sistemin yeni bir hiyerarşisi var. Amerika bir numara. Sırada satacak kaynakları, yapacak tehditleri ve demokrasi tarafından kısıtlanmayan başkanları olan ülkeler var. Vladimir Putin Rusya’yı yine büyük bir emperyal güç haline getirmek istiyor. Muhammed bin Selman Orta Doğu’yu çağdaşlaştırmak ve İran’ı savuşturmak istiyor. Xi Jinping hem kararlı bir komünist hem de güçlü bir Çin’e uygun bir dünya isteyen bir milliyetçi. Üçüncü sırada Amerika’nın müttefikleri yer alıyor ve bu müttefiklerin bağımlılıkları ve sadakatleri istismar edilecek zayıflıklar olarak görülüyor.
Toprak, 1945 sonrası kurallarını patlatacak halde müzakereye açık. Ukrayna’nın hudutları Trump-Putin el sıkışmasıyla belirlenebilir. İsrail, Lübnan ve Suriye’nin hudutları 17 ay süren savaş nedeniyle bulanıklaştı. Birtakım dış güçler buna kayıtsız kalıyor. Lakin Trump Gazze’nin yanı sıra Grönland’a da göz dikmiş durumda ve rastgele bir Çin-Amerikan görüşmesinde Xi de toprak talebinde bulunabilir, örneğin Tayvan, Güney Çin Denizi ya da Himalayalar konusunda taviz karşılığında ihracatı sonlandırmayı teklif edebilir.
Ekonomi üzerindeki pazarlık, tarifelerin çok ötesine geçerek devlet gücü ve iş dünyasının birleşimini kucaklıyor. Bu da ticaretin en yeterli tarafsız kurallarla yönetilebileceği fikrinden uzaklaşıldığını gösteriyor. Amerika ile Rusya, Suudi Arabistan, Tayvanlı yöneticiler ve Ukrayna ortasındaki ikili görüşmeler petrol üretimi, inşaat kontratları, yaptırımlar, Intel tesisleri, Elon Musk’ın Starlink uydu hizmetinin kullanımı ve çölde bir golf turnuvasını içeriyor.
Yeni muahede yapıcılar yaklaşımlarının dünyanın faydasına olacağını sav ediyor. Bay Trump bunun Amerika’nın da çıkarına olduğunu savunuyor. Haklılar mı? Hem Trump hem de global güneydeki başkanlar 1945 sonrası tertibin çürüdüğünü söylemekte haklılar. Diplomasi dinginleştiğinde, klâsik olmayan fikirler işe yarayabilir: İsrail ve kimi Arap devletleri ortasındaki İbrahim mutabakatlarını düşünün.
Ancak buradan muahede yapmayı bir örgütlenme unsuru olarak kullanmaya geçmek bir sıçramadır. Karmaşıklık çok büyük: Suudi Arabistan İran’ı caydırmak için bir savunma muahedesi istiyor ve İsrail’i tanıması halinde Amerika bunu kabul edebilir. Lakin bunun için İsrail ve Filistinlilerin iki devletli bir geleceği kabul etmesi gerekiyor ki Sayın Trump Gazze’ye barış getirme planında bunu reddetmişti. Rusya petrol yaptırımlarının kaldırılmasını istiyor ancak bu Suudi Arabistan’ın gelirlerini azaltabilir ve Hindistan’ın faturalarını arttırabilir. Ve bu bu türlü devam eder. Bu ortada, sonlar tartışmalı olduğunda savaşlar da bunu takip edecektir. Hindistan üzere devler bile kendilerini inançsız hissedebilir. Sayın Trump gücü Amerika’nın kurumlarına bağlı olmaktan fazla şahsî olarak gördüğü için, Henry Kissinger olmamasının bir nedeni de mutabakatların devam edeceği konusunda muhataplarını ikna etmekte zorlanabilir.
Dolayısıyla dünya bundan ziyan görecektir. Bay Trump’ın farkına varmadığı şey ise Amerika’nın da ziyan göreceği. Global rolü, kimi Amerikan sanayilerine ziyan veren bir askeri yük ve ticarete açıklık getirmiştir. Meğer kazanımlar çok daha büyük olmuştur. Ticaret tüketicilere ve ithalatçı endüstrilere yarar sağlamaktadır. Dolar finans sisteminin kalbi olmak Amerika’ya faiz faturalarında yılda 100 milyar dolardan fazla tasarruf sağlıyor ve yüksek bir mali açık vermesine imkan tanıyor. Amerikan firmalarının yurtdışı işleri 16 trilyon dolar kıymetindedir. Bu firmalar, Çin ve Rus firmalarına çok daha uygun olan rüşvet ve süreksiz özel kayırmalar yerine, makul ölçüde öngörülebilir ve tarafsız global ticaret kuralları sayesinde yurtdışında başarılı olmaktadır.
Trump, Amerika’nın Avrupa’yı ve tahminen de Asyalı müttefiklerini kısmen ya da büsbütün terk edebileceğine inanıyor. “Ayrılık olarak hoş bir okyanusa” sahip olduğunu söylüyor. Lakin savaşlar artık uzay ve siber uzayı da kapsıyor; münasebetiyle fizikî uzaklık, Japonya’nın Pearl Harbor saldırısının Amerika’nın izolasyonizmini sona erdirdiği 1941’dekinden bile daha az muhafaza sağlıyor. Dahası, Amerika sert güç projeksiyonu yapmak ya da anavatanı savunmak istediğinde, Almanya’daki Ramstein hava üssünden Avustralya’daki Pine Gap sinyal istasyonuna ve Kanada’nın Kuzey Kutbu’ndaki füze takibine kadar müttefiklerinin yardımına gereksinim duyuyor. Bay Trump’ın dünyasında Amerika’nın artık bunlara özgür erişimi olmayabilir.
Anlaşma yapmayı savunanlar, Amerika’nın pazarlık yaparak istediğini elde edebileceğini varsayıyor. Fakat Trump onlarca yıllık bağımlılıkları istismar ettikçe Amerika’nın elindeki kozlar süratle azalacaktır. İhanete uğradığını hisseden Avrupa ve ötesindeki müttefikler güvenlik için birbirlerine yönelecektir. Kaos yayılırsa, Amerika daha az araca sahip olsa bile yeni tehditlerle başa çıkmak zorunda kalacaktır: zayıf Amerikan ittifakları ve daha zayıf ya da bozulmuş silah denetiminin olduğu bir sistemde Asya’da bir nükleer silahlanma yarışı düşünün. Tehlikeli bir vakitte dostlar, güvenilirlik ve kurallar kısa yoldan para kazanmaktan daha pahalıdır. Kongre, finans piyasaları ya da seçmenler Trump’ı geri adım atmaya ikna edebilir. Lakin dünya şimdiden kanunsuz bir periyot için plan yapmaya başladı.
