“Yarın Cumhuriyeti İlanı Ediyoruz”
28 Ekim 1923 gecesi Çankaya Köşkü’nde “Cumhuriyetin İlanı” için yapılan tarihi toplantıya Latife Hanım da katılmıştır. Latife Hanım son derece heyecanlıydı ve içi içine sığmıyordu. Zira akşam yemeğinin gündemini biliyordu. Gazi, niyetini eşine heyecan ve samimiyetle anlatmıştı. Latife Hanım bu sebeple birkaç sefer mutfağa inmiş, yemekleri o akşam yaşanacak olayların şanına yakışır üzere olmasına ihtimam göstermişti.
Mustafa Kemal Paşa arkadaşlarına, yemekten sonra Anayasa’nın kimi unsurlarının üzerinde çalışacağı bildirmiş, yeni başbakan adayı olduğunu söyleyen İsmet Paşa’yı da bu çalışmaya davet etmişti. İsmet Paşa da bu daveti bekliyordu.
Sofrada seçim heyecanı, seçim dedikoduları, yeni seçilenler, bu sefer Meclise giremeyenler hakkında konuşmalar sürüp giderken Mustafa Kemal Paşa bıçağını eline aldı, doğruldu, derin bir nefes aldıktan sonra yavaşça tabağına vurarak:
“‘Beyler’ dedi.
O da heyecanlı, kaşları çatılmış, fakat gözlerinde güleç bir sözle arkadaşlarına bakıyordu. Çıt çıkmıyordu artık yemek salonunda:
‘Beyler, yarın cumhuriyeti ilan edeceğiz.’
Tek tek herkesin yüzüne bakarak durumu denetim ediyordu. Artık sofradakiler yıldırım çarpmış üzere kalakalmıştı. Neden sonra, beyinlerde şok yaratan bu haberi alkışlamak birilerinin aklına geldi ve yemek odası bir anda güya patladı.
Gazi Mustafa Kemal Paşa uygun bir müddet bekledikten sonra açıklamasını sürdürdü:
‘Türkiye Devleti’nin hükümet hali cumhuriyettir. Bunu anayasamıza, yarınki Meclis toplantımızda koyduracağız. Hazırlıklarımızı bir kere daha gözden geçirmeliyiz.’”
Gazi Mustafa Kemal Paşa, Nutuk’ta o geceyi şöyle anlatır:
“Yemek sırasında; ‘Yarın Cumhuriyet ilan edeceğiz’ dedim. Orada bulunan arkadaşlar, derhal fikrime katıldılar. Yemeği bıraktık. O dakikadan itibaren, nasıl hareket edileceği konusunda kısa bir program yaparak arkadaşları görevlendirdim.
Yaptığım programın ve verdiğim talimatın uygulanışını göreceksiniz.
Efendiler, görüyorsunuz ki, Cumhuriyetin ilanına karar verebilmek için Ankara’da bulunan bütün arkadaşlarımı davet ederek onlarla görüşüp tartışmaya asla gerek görmedim. Zira onların da aslında ve doğal olarak benim üzere düşündüklerinden kuşku etmiyordum. Hâlbuki o sırada Ankara’da bulunmayan kimi bireyler, yetkileri olmadığı halde, kendilerine haber verilmeden, fikir ve istekleri alınmadan Cumhuriyetin ilan edilmiş olmasını bize gücenme ve bizden ayrılma sebebi saydılar.”
28 Ekim 1923 gecesi yemekte yaşananları Mazhar Müfit (Kansu) şöyle anlatır:
“Bir gece önce beraberdik. Mustafa Necati Bey, Vasıf (Çınar) Bey, Yunus Nadi Bey, Mahmut Esat (Bozkurt) Bey ve sair arkadaşlar vardı. Mustafa Kemal Paşa gülerek; ‘Ey, çocuklar, yarın Cumhuriyeti ilan edeceğiz’ dedi. Ve bana döndü:
‘Erzurum’dan beri ağzından çıkarmadığın Cumhuriyetin işte vakti geldi. Yarın istediğin kadar Cumhuriyet diye açıkça artık bahsedebilirsin’ dedi. Tabidir ki hepimiz son derece mutlu olduk.”
29 Ekim 2024
Ahmet gürel
