Yılanlardan kaçmak için 8 yıl yolculuk yapıp Grönland’a ulaşan ilk Afrikalı

Jo Fidgen, Katy Takatsuki

BBC Outlook*

Tété-Michel Kpomassie’nin Grönland’da yılan yahut kertenkele olmadığını öğrendiği gün, memleketi Togo’yu terk edip Arktik’te yaşamaya karar verdiği gündü.

Tété-Michel,1958’de,henüz 16 yaşındayken, ısırılmasa bile, bir yılanla müsabakanın ölümcül olabileceğini birinci elden öğrenmişti: Öğlenden sonra, bir palmiye ağacının zirvesinde hindistan cevizi yerken, bir yılanla karşılaştıktan sonra kaçmaya çalışmış ve yaklaşık 10 metre yüksekten kötü bir biçimde düşmüştü.

Genç adam, sonraki üç gece boyunca yılanlarla dolu kabuslar gördüğü için uyuyamamıştı. Sekiz karısı ve 26 çocuğu olan elektrikçi ve şifacı babası, ona yardım etmenin tek yolunun onu piton tarikatı uzmanı olan rahibeye götürmek olduğuna karar verdi.

BBC’nin Outlook isimli radyo programına katılan ve bugün 80 yaşında olan Teté-Michel Kpomassie, “O gece bana bir arınma banyosu yaptırdılar ve rahibe, babama yılan tarikatının rahibi olmam gerektiğini söyledi” dedi.

Babası bu teklifi kabul etti lakin Tété-Michel için hayatını yılanlara tapmaya adama fikri, bir onurdan çok bir mevt cezası üzereydi.

Sonraki birkaç hafta boyunca Tété-Michel babasına, ağaçtan düştükten sonra gücünü yine kazanması gerektiğini söyleyerek mazeretler uydurdu.

Denize yakın eski Fransız misyoner kütüphanesine sığındı. Hayatını büsbütün değiştirecek keşfi de orada yaptı.

Tété-Michel, “Hâlâ yanımda taşıdığım ‘Grönland ve Alaska Eskimoları’ isimli bir kitap vardı” diye hatırlıyor.

Bu kitap, Afrika ve Avrupa’da sekiz yıllık uzun bir seyahate çıkmasına ilham oldu ve bu süreçte Afrika kıtasından çıkıp Grönland’a ayak bastığı bilinen birinci kişi oldu.

Tété-Michel yıllar sonra maceralarını “Grönland’da Bir Afrikalı” başlıklı bir kitapta anlatacaktı.

Ancak Tété-Michel’in, eski misyoner kitapçısında elindeki kitaba bakıp, buzlu görüntüleri hayal ederken, bu İnuit topraklarına ulaşmak için cevaplaması gereken kıymetli bir soru vardı: “Bu cennet neredeydi?”

Tété-Michel, Grönland isminde donmuş bir yer olduğunu keşfettikten sonraki gün, bir harita almak üzere kitapçıya geri döndü.

“Grönland’ın Amerika’ya çok yakın, Afrika’dan ise çok uzak olduğunu fark ettim. Bu yüzden kaçış planımı uygulamaya başladım.

“Biriktirdiğim parayı otobüs durağına gitmek için kullandım ve bir sürücünün beni Gana’ya götürüp götüremeyeceğini sordum. Başka zorlukları düşünmedim” diyor.

Tété-Michel’in şimdi bilmediği şey, Grönland’ın ilişkin olduğu krallık olan Danimarka’ya ulaşmadan evvel Afrika ve Avrupa’yı geçmesinin 8 yıl süreceğiydi.

Sonunda Kopenhag’a vardığında, maksadına ulaşmasının ne kadar güç olacağını anlatmaya çalışan bir konsolosluk asistanıyla konuştuğunu söylüyor:

“Kopenhag’da bana ‘Grönland’da ne yapacaksın?’ diye sordular. ‘Gidiyorum zira orada yılan olmadığını okudum’ dedim. Bana ülkemde ne kadar sıcak olduğunu sordular ve ben de: ‘Bilmiyorum, yaklaşık 30 santigrat derece’ dedim. ‘Grönland’da sıcaklık -40 dereceye kadar düşüyor. Bu sizin hayatta kalmanız için çok büyük bir fark’ dediler.”

“Ama fikrimi değiştirmedim ve biletimi aldım. Tekne, Grönland’ın güneyindeki Julianehaab’a, Grönlandca’da Qaqortoq olarak da isimlendirilen yere gidiyordu.”

‘İlk defa siyah bir adam görüyorlardı’

Qaqortoq’a yanlışsız yedi günlük tekne seyahati sırasında, kitapta vadedilenlerden kimilerini görmeye başladı.

Bu anları, “Yazın gece olmadığını o vakit gördüm. Ayrıyeten buzdağlarını birinci gördüğüm vakitti: Birinci başta kuğulara benzeyen küçük buz kesimleri üzereydiler, lakin büyüyerek devasa buz dağlarına dönüştüler.”

“Bazen teknenin içi o kadar soğuk oluyordu ki nefes almak acı veriyordu” diyerek hatırlıyor.

Belki de hiçbir imaj Qaqortoq’a varışı kadar çarpıcı değildi.

1967 yılının Haziran ayında bir sabah saat 8 civarında, Tété-Michel’i taşıyan gemi Grönland’a vardı. Köyde yaşayan tüm beşerler onu bekliyordu. O sabah birinci defa siyah bir adam göreceklerini bilmiyorlardı.

“Geminin penceresinden dışarı baktım ve tüm nüfusun kıyıda toplandığını gördüm. Ve o vakit siyah bir adam gördüklerinde nasıl reaksiyon vereceklerini merak ettim, zira gemideki öteki herkes beyazdı.”

Tété-Michel, gemiden indiğinde neredeyse bir aktör üzere kendini hazırlamak zorunda kaldığını söylüyor. Ve sonra Grönland’a birinci adımını attı.

“Beni gördüğü anda herkes konuşmayı bıraktı.”

Getty Images Tété-Michel birinci defa gerçek buz kütlelerini görüyordu.

Birkaç saniyelik sessizliğin akabinde Tété-Michel şaşkın kalabalığa yaklaşmaya başladı. Birtakım çocukların ağladığını ve lokal lisanda kendisinden lakaplarla bahsettiklerini fark etti.

“Yavaşça onlara yaklaştığımda kalabalık bana yol vermek için ayrıldı. Çocukların bana Tornasuk yahut Qivittoq dediklerini duydum. Bunlar efsanelerindeki ruhların isimleriydi: Dağlarda yaşayan kara devler.”

Ancak dehşet ve merak ekseriyetle el ele gittiğinden, bu “Afrika devine” birinci hayran olanlar da Qaqortoq’un çocuklarıydı: 1.80 m uzunluğundaki bu adam, 1.60 metreden daha kısa olan yerlilerin yanında durduğunda devasa bir abanoz heykel üzere görünüyordu.

Bu yüzden ona bu lakabı takmışlardı.

Tété-Michel, “Limandaki kalabalığın ortasından sıyrıldıktan sonra, tüm çocuklar beni takip etti ve Qaqortoq polisi ardımızdan gelmek zorunda kaldı. Çocukların beni bunaltacağından kaygı ediyorlardı. Kalacağım konuta kadar bana eşlik ettiler” diye hatırlıyor.

“Ama çocuklar gitmediler, konutu çevrelediler ve saatlerce orada kaldılar. Beni pencerede her gördüklerinde, ‘Una, una, una!’ diye bağırıyorlardı, yani: ‘Bak, bak, bak!’

‘Kendi kültürümle tezatlığını görebiliyordum’

Köylü çocukların kendisini kabulünün köyün tamamına yayılmaya başladığını hatırlıyor:

“Yetişkinler utangaç ve utangaçtı. Bana yaklaşıyorlardı lakin çocuklar beni kabul ettikten sonra yansıları daha anlayışlı olmaya başladı. Ne vakit dışarı çıksam, çocuklar beni takip ediyordu. Adımı soruyor ve elimi sıkmak istiyorlardı. Arkadaşlarım, aslında en uygun arkadaşlarım oldular.”

Yerel halkın kendisini her yere davet etmeye başladığını hatırlıyor: Bira içmeye yahut bölgenin daha klâsik yemeklerini denemeye davet ediyorlardı.

“Misafir edildiğin bir konutta, ismi Paulina olan mesken sahibim, bana ikramda bulunup ‘Tikilluarit, yani, hoşgeldin dedi. Akabinde mattak adı verilen ve beyaz balina derisinden yapılan yemeği çıkardı. Çiğdir ve sakız üzere çiğnenir. Fok yağıyla servis edilir. Birinci başta midem için endişelendim.”

Tété-Michel, güney Grönland’ın bu ücra köşesindeki insanların hayat şeklini, Togo’daki hayatıyla karşılaştırmaya başladı.

“Afrika’da hiyerarşi çok katıdır, lakin Grönland’da çok farklıydı. Daha evvel hiç hayal edemeyeceğim bir toplumdu. Kendi kültürümle tezatlığını görebiliyordum” diye hatırlıyor ve ekliyor:

“Ancak Grönland’da sahiden sevdiğim şey, bana Afrika’yı hatırlatan animizmiydi. Her objenin bir ruhu olduğuna inanıyorlar: Foklar, balinalar, yabani ren geyikleri… tüm hayvanların tıpkı beşerler üzere bir ruhu var. Bu, Togo’daki inançlarımızı yansıtıyor.”

‘Kışın, tüm Arktik sizin meskeniniz, krallığınız oluyor’

Qaqortoq’ta birkaç ay geçirdikten sonra, oradaki tecrübenin Danimarka’dakine çok benzediğini fark etti.

Buzda husky kızağıyla gezme ve fok avlama hayallerinin peşinden gitmek için kuzeye yanlışsız seyahatine devam etmesi gerekiyordu.

“Kışı çok küçük bir köyde geçirdim: 29 mesken, 170 kişi ve 600 köpek” diye hatırlıyor. Kızak sürmeyi de orada öğrendi.

Tété-Michel, “Köpekli kızak, yerden yalnızca 20 santimetre yükseklikte epey alçak bir araç. Üzerine oturduğunuzda, buz o kadar yakın gelir ki düşecekmiş üzere hissedersiniz. Lakin köpekler çekmeye başladığında, garip bir pay dönüşür zira o kadar alçakta hareket ettiğinizi fark edemezsiniz.”

“Önünüzdeki husky’leri izlersiniz, yüzünüze kar ve buz rüzgarları çarpar. Her beş dakikada bir durup kızakla birlikte koşup ısınmanız ve sonra tekrar binmeniz gerekir. Anorağınızı açıp bedeninizin sıcaklığını yüzünüzde hissedersiniz. Şahane bir his.”

“Kızakta uzanıp gökyüzüne baktığınızda kendi kalp atışlarınızı duyabilirsiniz. Çok sessiz, güm, güm, güm diye ses çıkarıyor. Kalbinizin tüm kainatın kalbi üzere attığını hissediyorsunuz. Dünyada daha neye gereksiniminiz var ki?” diyor.

Bunlara ek olarak orası, soğukla baş etmeyi öğrendiği yerdi.

“Avlanmayı öğrendim. Bazen saatlerce tıpkı yerde durmanız gerekir. Buzda fok avladığınızda, fokun hava almak için yüzeye çıkmasını beklemeniz gerekir. Çok sabır gerektirir, yalnızca bir buz bloğunun üzerinde oturmanız gerekir.”

“-30°C’de acı çekerken bile memnundum. Özgürlüğümü kazandığımı hissettim. Bu memnunluk, soğuğu daha katlanılabilir kıldı. Konut sahiplerimi her gün izledim ve tüm bu hareketler beni sıcak tuttu.”

Tété-Michel, düşünülenin tersine, kış da dahil olmak üzere Grönland’ın sıkıntı yanlarını takdir etmeye başladı.

“Yazın buzdağlarına vuran güneşe, kışın da birebir buzdağlarına vuran ay ışığına hayrandım. Geceyi tercih etmeye başladım.

“Deniz donduğunda, İnuitler ülkelerinin hükümdarları oluyorlar. Köpek kızaklarıyla istedikleri her yere gidebiliyorlar. Yazın, şayet bir tekneniz yoksa, seyahat edemezsiniz. Ancak kışın, tüm Arktik sizin konutunuz, krallığınız oluyor.”

Afrika’ya dönüş

Tété-Michel, seyahati sırasında Afrika’ya geri dönmeyi hiç düşünmediğini itiraf ediyor. Lakin, buradaki kültürler ve genel olarak dünya hakkında daha fazla şey öğrendikçe, Afrika aklına gelmeye başladı.

“Halkım, bu dünya, hiç kimsenin görmediği kuzey ışıkları, ailemden hiç kimsenin üzerinde yürümediği deniz buzu, gün ışığının ya da gecenin olmadığı aylar hakkında ne söylerdi?”

“Birdenbire geri dönmem gerektiğini hissettim. Bu yüzden Grönland’ı terk ettim ve meskene geri döndüm” diye hatırlıyor.

Yılanlara tapınma mukadderatından kaçmak için Togo’yu terk eden 16 yaşındaki çocuk, ülkesine 28 yaşında bir adam olarak, sevdikleriyle paylaşacağı bir dünya dolusu öyküyle geri dönecekti.

Bunlardan biri de karın yağışıydı.

“Büyükbabama karı anlatmak için, ‘Sevgili büyükbaba, gökyüzündeki tüm beyaz kuşlar birdenbire tüylerini dökselerdi, hayal et’ dedim.”

“Büyükbabam sonraki gün, hayalinde güneşi kapatacak kadar büyük kar tanelerini gördüğünü söyleyerek tüm aileyi güldürdü. Amcalarımdan biri ona, ‘Peki tüylerini döken kuşlara ne oldu? Kanatları olmadan nasıl uçabildiler?’ diye sordu'”

“Topluluğumuzda birinci kere karla ilgili sohbet ediliyordu.”

Tété-Michel, tecrübeleri sayesinde büyüklerinin hürmetini kazandı.

“Geri döndüğümde büyükbabam, babam, amcalarım ve teyzelerim beni dinliyordu. Beni büyütmüşlerdi fakat Grönland beni bir adam yapmıştı. Bir tıp bilge adam oldum, herkesin dinlediği biriydim.”

Tété-Michel, geri döndükten bir yıl sonra tecrübelerini kıtanın geri kalanıyla paylaşmaya karar verdi ve Afrika cinsine çıktı. İnsanlara donmuş Grönland cennetinde gördüklerini anlatacaktı.

Daha sonra Fransa’ya taşındı ve onu şöhrete kavuşturan “Grönland’da Bir Afrikalı” isimli kitabını yayımladı.

Bugüne ait, “Hiç üniversiteye gitmedim fakat üniversiteler beni konuşmalar yapmaya davet ediyor. Antropologlardan e-postalar ve etnologlardan mektuplar alıyorum. Kitabım onlar için bir model haline geldi” diyor ve ekliyor:

“Afrika ve Grönland ortasında bir köprü kurdum. Her gün Grönland’dan bahsediyorum, güya oradan hiç ayrılmamışım üzere.”

* BBC Outlook radyo programında yayımlandı, BBC Mundo tarafından uyarlandı.